Unut, baryny unut… (Nowella)

Pan­na­lal PA­TEL,
hin­di ýa­zy­jy­sy

Aýyp­lan­ýan ýi­gi­di uzak wagt­lap bar­la­dy­lar. Ka­zy ki­çeň­räk ala­be­der ýü­pek dü­wün­çe­gi eli­ne alyp:

— Mu­nuň için­de nä­me bar? — di­ýip so­ra­dy.

Hä­li­den bä­ri ses-se­da­syz du­ran ýi­git dü­wün­çe­ge gö­zü­niň gy­ta­gy­ny aý­la­dy-da, ulu­dan de­mi­ni alyp, pes­saý ses bi­len jo­gap ber­di:

— Je­nap, bu dü­wün­çek­de meň «Ra­ma­ýa­nam» ( Ramaýana — Şa Ramyň mifiki edermenligi hakynda gürrüň berýän gadymy hindi poemasy.) bar.

— Ha­ny, anyg­rak aýt!

— Sa­ry toz ( Sary toz — toýda ýaş çatynjalaryň başyna sepilýär.) bar, je­nap!

— Diý­mek, sen to­ýa bar­ýan eke­niň-dä? On­da toý ly­ba­syň hany? Nä­me üçin be­ze­len paý­tu­nyň ýe­ri­ne öküz go­şu­lan ara­ba, sö­zaý­dy­jy­la­ryň de­re­gi­ne bol­sa tü­wü­li hal­ta­lar bar?! Adam­lar to­ýy gün­diz tut­ýar, sen bol­sa ag­şam­lyk bel­le­mek­çi bol­ýaň­my? Beý­le­ki­ler to­ýa dep­rek ka­kyp, ýer go­duk­la­dyp git­se, sen as­sy­ryn­lyk bi­len bar­mak­çy bol­ýa­myň? Mu­nyň nä­hi­li toý bol­du­gy?

Otu­ran­la­ryň şow­hun­ly gül­kü­si­ne ýyg­ry­lyp, bir gy­sym bo­lan ýi­git:

— Dog­ry aýd­ýa­ňyz, je­nap! — di­ýip, bir­hi­li, müýn­li dil­len­di.

Sä­hel sa­lym­lyk dy­myş­lyk­dan soň, ol ýal­ba­ry­jy äheň­de ka­za ýüz­len­di:

— Je­nap! Şu dü­wün­çek­li wa­ka­ny baş­dan gür­rüň ber­mä­ge rug­sat ediň!

Sa­ry toz­ly dü­wün­çek hem­me­ler­de uly gy­zyk­lan­ma dö­ret­di. Ka­zy­nyň kö­mek­çi­si he­ka­ýat otar­ma­gyň ýe­ri däl­di­gi­ni aýt­jak bo­lup, ag­zy­ny aça­nam şol­dy we­lin, ka­zy oňa ra­zy­ly­gy­ny ber­di.

— Aý­dy­ber! Ýö­ne gür­rüň gys­ga bol­sun!

— Bol­ýa, je­nap! — di­ýen ýi­git uzak oý­la­ny­bam dur­man, ba­da-bat gür­rü­ňe baş­la­dy. — Bu wa­ka­nyň bo­la­ny­na bir, iki, äh­ti­mal, üç ço­ma­su ( Çomasu — takmynan, dört aýyň jemlenip aýdylyşy. Gujarat welaýatynda ýyl üç pasla bölünýär: şiýalu — gyş, unalu — tomus, çomasu — çigrek howaly möwsümi.) da­gy ge­çen bol­sa ge­rek.

Ýat­la­ma­lar um­ma­ny­na çü­men ýig­dek­çe bir­meý­dan dym­dy. Onuň gö­zü­niň öňün­de şra­wana ( Şrawana — hindi senenamasynyň bäşinji aýy, 23-nji iýul — 22-nji awgust.) aýy­nyň tu­tuk­sy bir ag­şa­my jan­la­nan ýa­ly bol­dy. Şol gün der­ýa­nyň bo­ýun­da ösüp otu­ran gy­rym­sy agaç­la­ryň üs­tü­ni bu­lut ör­tüp­di. Der­ýa­nyň bu­lan­çak su­wy si­liň ýa­ňy-ýa­kyn­lar­da ýu­wup ge­çen ug­ry bi­len baş­ly-ba­rat ak­ýar­dy.

— Şol gün goň­şy oba­nyň mal bak­ýan meý­da­nyn­da uzak­ly gün ýer sü­rüp ge­çir­dim. Oba­la­ry­myz aý­ry we­la­ýat­da ýer­leş­ýä­nem bol­sa, öri meý­dan­la­ry­myz­dyr ge­çit­le­ri­miz bir­di. Ag­şam çag­la­ry öküz­le­ri öýe kow­dum-da, goň­şy oba­nyň gäw­miş sü­rü­si­niň suw­dan ge­çe­ri­ne ga­ra­şyp, ke­nar­da otur­dym. Sü­riň eý­ýäm ýa­ry­sy su­wa gi­rip­di. Bir­de­nem, je­nap, der­ýa jo­şup ug­ra­dy. Iki ço­pan, ýag­ny go­ja bi­len ju­wan gyz mun­dan bi­ha­bar­dy. Men der­ýaň ha­na­syn­dan çy­kyp baş­lan­dy­gy­ny aý­dyp gy­gyr­dym-da, mal­la­ry ko­wuş­mak üçin özü­mi su­wa ur­dum. Go­ja gäw­miş­le­ri gys­sa­ýar­dy, o gyz bol­sa, je­nap… Bir­de­nem ol uýal­jy­rap dym­dy. So­ňam gür­rü­ňi­ni do­wam et­di:

— Men oňa: «Ki­ki!.. (O gy­zyň ady Ki­ki­di). Suw joş­ýar, gäw­mi­şiň guý­ru­gyn­dan ýa­pyş-da, ke­na­ra ta­rap ýüz!» di­ýip gy­gyr­dym. Ol bol­sa şe­la­ýyn jy­kyr­da­dy-da, «Gor­kuz­jak bol­ma, Lakş­man, men der­ýa­da edil ba­lyk ýa­ly ýüz­ýän» diý­di.

Ol ýe­ne dym­dy. Soň­ra hor­mat ala­ma­ty hök­mün­de gol­la­ry­ny dö­şü­ne gow­şu­ryp, he­ka­ýa­ty­ny do­wam et­di:

— Ba­gyş­laň, je­nap! Dog­ry­my aýt­sam, men o di­ýen gür­rüň­çi adam-a däl, ýö­ne o gyz, ha­ky­kat­da­nam, ba­lyk ýa­ly ýüz­ýär­di. Me­nem nä­me, «Aý, bol­ýa-da» di­ýip, eli­mi sal­gap goý­ber­dim-de, öküz­le­ri der­ýa­nyň saý ýe­ri­ne sür­düm. Yzy­ma ga­ran­jak­lap bar­şy­ma ýe­ne bir ýo­la gy­gyr­dym: «Eý, ak­ma­jyk! Ökü­ziň guý­ru­gyn­dan ýa­pyş-da, me­niň yzym­dan ýüz!». Ýö­ne, je­nap ka­zy, aýal hal­ky­nyň nä­hi­li höt­jet bol­ýan­dy­gy­ny özü­ňiz go­wy bil­ýän­si­ňiz, ola­ryň göw­ne­me­dik zat­la­ry­ny zor bi­len et­di­rip bol­ma­ýar. Şol ara­lyk­da gyz sa­ri­si­ne ço­la­şyp baş­la­dy, me­nem ke­na­ra ta­rap haý­da­dym.

Der­ýa­nyň or­ta­ra­sy­na, has çuň ýe­ri­ne ýe­te­nim­de ýe­ne yzy­ma gaň­ryl­dym. Yn­ha, gör­sem, bat­ly akym gy­zy al­jy­ra­dyp bar­ýar. Il­ki­ba­da ol ma­ňa ýüz­ýän ýa­ly gö­rün­di. Şo­nuň üçi­nem «Bi­de­rek how­sa­la düş­mä­ýin-le» di­ýip oý­lan­dym. Soň­ra owa­dan, ýel­pe­waç ýa­ly guý­ru­gy­ny ýa­ýan ta­wus gu­şuň duý­dan­syz tu­ran şe­ma­la bäs ge­lip bil­män sül­le­ri­şi ýa­ly, onuň ys­gyn-my­dar­dan ga­çan­dy­gy­na dü­şün­dim. Ol gö­zü­miň öňün­de gark bo­lup bar­ýar­dy. Nä­me et­me­li? Kö­me­ge ýe­tiş­me­li­mi? Bel­ki, ol oýun ed­ýän­dir, şeý­di­bem üs­tüm­den gül­jek bol­ýan­dyr. Bir­den gö­zü­miň al­nyn­da gark bo­laý­sa nä­de­rin? On­da ma­ňa ýa­şa­ýyş ýok. «Goý, gül­se gü­lü­ber­sin» di­ýip, oý­la­na­ga­da, jo­şup ak­ýan bu­lan­çak su­wa özü­mi urup, oňa ta­rap ýü­züp ug­ra­dym…

Ýig­dek­çe tol­gu­nyp, sö­zü­ne dyn­gy ber­di.

— Bir­sa­lym­dan onuň ýa­kyn­ja­gyn­da peý­da bol­dum. Iki­mi­zi­ňem tüw­dü­ri­lip gi­däý­me­gi­mi­ziň daş­da däl­di­gi­ni bil­se­mem, özü­me erk edip bil­män he­nek at­dym: «Ýe­ri, ba­ly­jak! Gö­ni öýü­ňi­ze ta­rap ýüz­jek­mi ýa-da deň­ze?». Jo­gap ýe­ri­ne ol men­den pug­ta ýa­pyş­dy. Men bol­sam ata­la­ry­my­zyň aý­dyp ge­çen «Kyrk ýyl gyr­gyn gel­se-de, için­de ajal­ly öler» di­ýen da­na söz­le­ri­ni ýat­lap, Ki­ki­ni özü­me ta­rap çek­dim… Ha­wa, je­nap…

Gür­rü­ňi­niň şu ýe­rin­de Lakş­man kal­by­nyň bir ýe­rin­de go­pan ha­ra­sa­dy da­şy­na çy­kar­ma­jak bo­lup dym­dy. Men «ba­ly­ja­gy» gu­jak­la­dym­my ýa ol me­ni? Tol­kun­la­ra men höt­de gel­dim­mi ýa-da ola­ry bir gud­rat bo­ýun eg­dir­di­mi, bu di­ňe Gud­ra­ty Güýç­lä aýan…».

Ol ke­na­ra çy­kylansoň, en­çe­me wagt­lap gy­zy elin­den syp­dyr­man ýa­tan­dy­gy­ny, gy­zy­ňam ýy­lan ýa­ly boý­nun­dan aý­la­nan gol­la­ry­ny wag­ty bi­len aýyr­man­ly­gy hak­da dil ýar­ma­dy.

Ka­zy­ýe­tiň mä­hel­le­si ýe­tik ja­ýyn­da Ki­ki­niň min­net­dar­lyk bi­len bal­kyl­da­ýan gö­reç­le­ri hä­zi­rem özü­ne ga­rap du­ran ýa­ly­dy. Şon­da Ki­ki der­ýa­nyň te­ýin­den çy­kyp, ja­dy­laý­jy gö­zel­li­gi bi­len er­ki­ni alan hüý­re ça­lym edip­di.

Süý­ji oý-hy­ýal­la­ryn­dan aý­ňa­lan ýi­git sö­zü­ni do­wam et­di:

— Ha­wa, je­nap, gy­zy ke­na­ra çy­ka­ran ba­dy­ma git­mek­çi bol­dum. Em­ma ol go­lum­dan tut­dy-da, çe­kin­jeň­lik bi­len şeý diý­di: «Men se­niň bu ýag­şy­ly­gy­ňy nä­dip ýe­ri­ne sa­lar­kam?». Onuň göz­le­ri­niň owa­sy çyg­ja­ryp dur­dy. Men al­jy­rap, nä­me jo­gap ber­je­gi­mi bil­me­dim. Şol ara­lyk­da ke­na­ra çy­kan öküz­ler, ha­ma­na, bi­ziň ge­pi­mi­ze dü­şün­ýän ýa­ly, gu­lak­la­ry­ny üşer­di­şip dur­du­lar. «Wah, uýa­jy­gym, goý­ber­se­ne, ýog­sam öküz­ler kün­dä­ni dö­wer…» di­ýip, men hiç za­dyň ge­rek däl­di­gi­ni aýt­sa­mam, ol eli­mi syp­dyr­man, şol bir di­ýe­ni­ni tut­dy dur­dy. «Ýok, Lakş­man, men sa­ňa hök­man ho­şal­lyk bil­di­räý­me­li!». Men: «Ol gy­zam özüm ýa­ly aga­la­ry­nyň min­ne­ti bi­len ýa­şa­ma­ýan bol­ma­ly» di­ýip oý­lan­dym.

— Je­nap, «Go­wy adam­la­ryň tä­le­ýi ters bol­ýar» diý­lip, ýö­ne ýe­re aý­dyl­ma­ýan eken — di­ýen­de, ýi­gi­diň se­si san­dy­rap çyk­dy. — Ine, şeý­di­bem şol ke­nar­da bi­rek-bi­re­ge we­pa­ly bol­ma­gy wa­da­laş­dyk. Ol bol­sa bir­ne­me özü­ni dür­sän­den soň: «Men öz go­rag­çym edip, eje­mem, ka­ka­mam, aga­mam, uýa­mam däl-de, se­ni saý­la­ýan!» di­ýip, sö­zü­niň üs­tü­ni ýe­tir­di.

Ýi­git soň­ky söz­le­ri­ni de­mi-de­mi­ne ýet­män, zor­dan aý­dyp­dy.

— On­dan bä­ri üç ço­ma­su geç­di, je­nap… — di­ýip, ol möň­ňü­rip goý­ber­di. Ys­gyn-my­da­ry gal­ma­dyk ýi­git gö­ze­ne­giň so­wuk de­mir­le­ri­ne maň­la­ýy­ny di­re­di.

Oňa ka­zy­nyň eja­za­sy bi­len suw ber­di­ler.

— Biz se­ni diň­le­dik — di­ýip, ka­zy aýt­dy. — Ýö­ne dü­wün­çek ba­ra­da ýa­lan­dan-çyn­dan hiç zat aýt­ma­dyň. Biz nä­me se­bäp­den ýa­nyň bi­len sa­ry to­zy ala­ny­ňa teý dü­şün­me­dik? Ha­ny aýt, tü­wi bi­len to­zuň nä­hi­li ara­bag­la­ny­şy­gy bar?

— O ba­ra­da-da aýt­jak — di­ýen Lakş­man, gö­ýä güý­jü­ni aýa­mak is­le­ýän ýa­ly, ýu­waş­ja gep­le­di. — Şeý­le­lik­de, biz adag­la­nan ýa­ly wa­da­laş­dyk. Ada­ta gö­rä, men gy­zyň aga­la­ry­na üç ýüz ru­pi­ýa ber­me­li­dim. Ola­ram biz ýa­ly ýe­ter-ýet­mez gün­de ýa­şan­soň, Ki­ki­ni ýö­ne be­rip goý­be­res­le­ri gel­me­di. Ýa­şy ýe­ten gyz do­gan­la­ry eý­ýäm üç ýyl bä­ri ola­ra ýük­di. Şol se­bäp­li aga­la­ry­nyň bi­ri öý­le­nip bil­män ýör­di. Toý tu­ta­ra pul­la­ry ýok­dy. Şo­nuň üçi­nem…

— Nä­me üçin öý­len­me­diň? — di­ýip, ka­zy dü­şün­män so­ra­dy.

— Wah, nä­ler öý­len­jek-le, ýö­ne üç ýüz ru­pi­ýa­ny ni­re­den ala­ýyn? Biz şol ýy­lyň özün­de toý et­mek­çi­dik, do­gan­la­ram pu­la ga­raş­ma­ga ra­zy­dy, ýö­ne «Ha­sap ede­niň däl-de, ne­sip ede­niň bo­lar» di­ýleni-dä. Şol ýyl me­niň yk­ba­ly­my bu­lut­lar çöz­di. Olar bha­dar ( Bhadar — hindi täleýnamasynda awgust-sentýabr aýlary.) möw­sü­min­de­nem has öň zym-zy­ýat bol­dy. To­mus möw­sü­mi top­rak teb­si­räp, ha­syl­dan de­rek gal­ma­dy. Bü­tin maş­ga­lam — gar­ry ejem, inim he­mem özüm ar­ly ýyl­lap ýa­rym aç, ýa­rym dok ýa­şa­dyk. Ýok­sul­ly­gam bir be­la, şeý­le ýag­daý­da toý ni­re­den ýa­dy­ňa düş­jek. Ha­syl­ly ge­len soň­ky ýyl gal­la­myz­dan iki ýüz ru­pi­ýa ga­za­ny­bam bil­jek­dik, ýö­ne süýt­ho­ru­myz pur­sa­dy el­den ber­me­di, «Ber­gi­ňi ber!» di­ýä­ge­de…

— Hem­me­si­ni al­dy­my? Soň­ra nä­me bol­dy? Her ni­çi­gem bol­sa, bu ýer­de sa­ry to­zuň nä­me da­hy­ly bar? — di­ýip, ka­zy ýe­ne-de toz­ly gür­rü­ňi gor­ja­la­dy.

— Ha­wa, toz­ly ýe­re-de ýet­dik — di­ýip, bo­kur­da­gy do­lan Lakş­man ýuw­dun­dy.

Otu­ran­la­ryň äh­li­si toz­ly dü­wün­çe­giň sy­ry­ny eşit­jek bo­lup üşe­ri­liş­di.

— Oba­daş aýal­la­ry­my­zyň bi­ri di­wa­li ( Diwali — Ramaýana gadymy hindi epiki poemasynda, Şa Ramyň Sitany yzyna, öýüne getiren güni dünýe ýagtylyp, täze ýyla gadam basylýar. Şol günden soň, her ýyl ýaz paslynda täze ýyl garşylanylýar.) baý­ra­my­na ata­sy öýü­ne gel­di. Ol ýa­ňy-ýa­kyn­da Ki­ki­le­riň oba­sy­na dur­mu­şa çy­kyp­dy. Ebe­te­ýi­ni ta­pyp, onuň ýa­ny­na bar­dym-da, Ki­ki ba­ra­da so­ra­dym he­mem on­dan: «Wah, do­gan­jy­gym, o gör­gü­li ez­ýet ba­ry­ny çek­ýär, gö­zü­niň ýa­şy ke­pä­nok!» di­ýen jo­ga­by eşi­dip, de­päm­den gaý­nag suw guý­la­na dön­düm. Ha­wa, je­nap, bi­çä­re gyz gel­ne­je­le­ri­niň gy­ýa ga­ra­ýyş­la­ryn­dan ýa­ňa ezýet ba­ry­ny çek­ýän bo­lar­ly. Aga­la­ry ony gys­sa­sa, gel­ne­je­le­ri ýaň­sy­lap gül­ýär­di­ler. On­soň Ki­kem ol ge­lin­den: «Öý­len­je­gi çyn bol­sa, sa­ry toz bol­ma­sa, zä­her ug­rat­syn!» di­ýip, ha­bar ýol­lap­dyr. Şon­da onuň sa­byr kä­se­si­niň pü­re­pür bo­lan­dy­gy­na dü­şün­dim. Men: «Öýü­mi, ha­ny-ma­ny­my sa­ta­ryn we­lin, oňa sa­ry to­zy ug­ra­da­ryn» di­ýip oý­lan­dym.

— Am­ma­ry­myz­da otuz bäş man ( Man — 40 kg-a golaý agramlyk.) tü­wim bar­dy. Oba­my­zyň söw­da­gä­ri bir ma­na al­ty ru­pi­ýa­dan ar­tyk be­re­nok­dy. Goň­şy we­la­ýat­da bol­sa, se­kiz-on ru­pi­ýa ara­ly­gyn­da sa­tyn al­ýar­dy­lar. On­so­ňam hö­kü­met dü­ka­ny bo­lan­soň, kem çek­jek gü­man­la­ry ýok­dy. Kem çe­kä­ýen­le­rin­de-de, özü­mi­ziň­ki­le­riň­ki­den be­ter bol­ma­ja­gy anyk­dy.

Di­wa­li baý­ra­myn­da uly-il şat­lan­sa, men bi­çä­re am­mar­da otu­ryp tü­wi sa­na­ýar­dym. «Bu­la­ry goň­şy we­la­ýat­da sa­typ bi­läý­sem, me­ni­ňem to­ýum bo­lar» di­ýip gö­wün ýü­würd­ýär­dim. Ýö­ne öz obam­da sat­sam seg­sen ru­pi­ýa go­laý ýit­gi çe­kip, bo­lan­ja za­dy­my ýi­tir­jek­dim.

Ahyr­so­ňy hem­me­le­re sa­ry to­zuň sy­ry aýan bol­dy. Ýö­ne otu­ran­la­ryň bi­rin­de­nem ses-se­da çyk­ma­dy. Ka­zam lal-jim bo­lup otu­ran­soň, Lakş­man he­ka­ýa­ty­nyň yzy­ny aýt­ma­ga dur­dy.

— Je­nap, men: «Bu tü­wi özü­miň­ki, is­län ýe­rim­de-de sat­ma­ga ha­kym bar» di­ýip ha­sap­la­ýar­dym. Bu nä, je­na­ýat­my? Baş­ga we­la­ýa­tyň ser­he­di­ne geç­mek, eý­sem, je­na­ýat­my? On­soň men öz söw­da­gä­ri­miz­den çär­ýek gu­ty sa­ry toz sa­tyn al­dym. Di­wa­li gün­le­rin­de adam­lar sy­gyr­la­ry­ny be­zäp, kö­çe­me-kö­çe aý­lan­ýar­dy. Şol gün hem­me­leň keý­piçag­dy, men bol­sam gör­gü­li inim bi­len bi­le­lik­de, am­mar­da­ky tü­wü­le­ri hal­ta­la­ra gap­gar­ýar­dyk. Me­niň baý­ram­çy­lyk gün­le­ri ser­he­di go­ra­ýan es­ger­ler hüş­gär­li­gi gow­şa­dar umy­dym bar­dy. On­soň tü­wü­li hal­ta­la­ry öküz­le­re ýük­le­dim. Kal­bym ga­la­gop­ly­dy, he­niz beý­le tö­wek­gel­li işe baş goş­man­dym. Me­ge­rem, şol se­bäp­li­dir, ýü­re­gim gürs-gürs edip, ag­zym­dan çy­ka­ýar­ly gö­rün­ýär­di.

Lakş­ma­nyň ha­lys rag­ba­ty ga­çyp­dy, ol zor­dan gep­le­ýär­di.

— Ara­çä­ge aýak ba­sa­ny­mam şol­dy we­lin, ser­he­diň o ta­ra­pyn­dan, gö­ýä tü­peň­den aty­lan ýa­ly, «Dur!» di­ýen haý­bat­ly se­si eşit­dim. Zäh­räm ýa­ry­la­ra ge­lip, ýü­re­gim er­sip git­di. Şeý­le­-de bol­sa, es­ger­le­re, «Do­gan­lar! Gü­nä­mi ötüň-de, goý­be­riň, bu­lar ogur­lyk däl, öz ma­lym» di­ýip ýal­ba­ryp-ýa­kar­dym. Ne­ti­je bol­man­soň gy­gy­ryp ug­ra­dym. «Siz bi­zi go­ra­mak­dan ge­çen, gaý­ta eli­miz­dä­ki zat­la­ry­my­zy al­ýa­ňyz, bi­zi ta­la­ýa­ňyz! Bi­ziň we­la­ýa­ty­myz­da mu­ňa şeý­le­bir pes ba­ha kes­ýär­ler we­lin, hiç di­ýip-aý­dar ýa­ly däl!». Me­ni kim diň­le­sin diý­sene, je­nap. O bar­ma­na, ýum­ruk ba­ry­nam iý­dim.

Şu ýer­de mun­dan ar­tyk gep­läp otur­ma­gyň gäw­miş­le­re «Gi­ta­ny» ( «Gita» («Bhagawadgita») — «Mahabharata» atly hindi epiki poemanyň bir bölümi. ) okap be­ren­den ena­ýy däl­di­gi hak­da oý­la­nan ýi­git dym­dy. Iki eli­ni hor­mat bi­len dö­şü­ne gow­şur­dy-da, soň­ky ha­ýyş bi­len ka­za ýüz­len­di:

— Je­nap, şum­bagt adam­la­ryň na­ly­şy­ny, Taň­ry­dan baş­ga eşit­jek bol­maz eken. Siz eý­ýäm me­niň ara­ba­my, öküz­le­ri­mi­dir dä­ne­le­ri­mi elim­den al­mak, özü­mi bol­sa zyn­da­na taş­la­mak ha­kyn­da ka­rar ka­bul et­di­ňiz. Ýö­ne gar­ry ejem bi­len ini­miň ga­ra­ma­ty meň boý­nu­ma. Ola­ryň gü­ni ni­çik bo­lar­ka, men­siz nä­hi­li ýa­şar­lar­ka? Je­nap, me­niň siz­den ýe­ke­je ha­ýy­şym bar. Şu sa­ry toz­ly dü­wün­çe­gi eje­me be­riň. Ol hä­zir bär­de. Goý, ol ony şu söz­le­rim bi­len şol ga­ra­maň­laý gy­za ýe­tir­sin. — Onuň se­si, ha­ma­la, es­sin­den aýy­lyp bar­ýan ki­şi­niň­ki ýa­ly ha­ýal­lap baş­la­dy. — Ki­miň gü­nä­li­di­gi, ki­miň bi­gü­nä­di­gi di­ňe Bi­ri­ba­ra aýan. Ýö­ne iki­miz… gaý­dyp… hiç wagt… gö­rüş­me­ris… Şo­nuň üçi­nem sa­ňa sa­ry toz­ly dü­wün­çe­gi ug­rad­ýan. Ony al-da özü­ňe baş­ga, ma­ňa gö­rä has my­na­syp ýan­ýol­daş ta­pyn…

Soň­ra ýi­git özü­ni lam­pa ýe­re goý­ber­di-de, ýu­waş­lyk bi­len «Bagt­ly bol!» di­ýip möň­ňür­di.

Hö­kü­mi oka­ma­ga ýe­ter­lik wagt bol­sa-da, ka­zy ony er­ti­re go­ýup çy­kyp git­di. Otu­ran mä­hel­le-de onuň yzy­na eýer­di.

Ka­zy­ýet ja­ýyn­da di­ňe sak­çy bi­len eli sa­ry toz­ly Lakş­man ga­lyp­dy. Ag­lap-ag­lap eň­ka­my ga­çan ýi­gi­di tus­sag­ha­na äkit­mä­ge sak­çy­nyň bog­ny ys­ma­dy. As­lyn­da, hö­küm er­ti­re goý­lan­soň, aýyp­lan­ýa­ny tus­sag­ha­na alyp git­me­giň ze­rur­ly­gam ýok­dy. Ýö­ne bu ze­ýil­li iş­le­riň en­çe­me­si­ni ba­şyn­dan ge­çi­ren, kö­pü­gö­ren sak­çy nä­me et­me­li­di­gi­ni go­wy bil­ýär­di. Şo­nuň üçi­nem, ha­ma­na, hö­küm eý­ýäm oka­lan ýa­ly, Lakş­ma­ny umyt­dan dü­şür­me­jek bo­lup, kö­şeş­dir­mä­ge dur­dy:

— Ha­ny, özü­ňi dür­se! Ba­ry go­wy bo­lar, gar­daş! Men hem­me­si­ne dü­şün­ýän. Şo­nuň üçi­nem Taň­ry­dan so­ra­sym gel­ýär: «Mu­ňa kim gü­nä­kär? Öz we­la­ýa­tyn­da tü­wä şeý­le ar­zan ba­ha ke­sen ki­şi­mi ýa-da alyn de­ri bi­len ýe­tiş­di­ren ha­sy­ly­ny öz ha­ky­ky ba­ha­sy­na sat­mak is­län ýi­git­mi?». Wah, dost jan! Ha­sy­ly ýe­tiş­di­re­nem sen, og­ram sen, zyn­dan­da otur­ma­lam sen!.. Men bar za­dy gör­ýän, äh­li za­da dü­şün­ýän, ga­dyr­dan, ýö­ne…

Sak­çy og­la­nyň me­jal­syz syr­kaw ýa­ly zor­dan aýak üs­tü­ne gal­şy­ny syn­lap dur­şu­na oýa bat­dy: «Mu­ny gör-ä! Tut ýa­ly sa­gat, da­ýa­nyk­ly ju­wan ýi­gi­diň ha­ly lag­şap gi­den gar­ryň­ky­dan ena­ýy däl. Bu zat­la­ryň ba­ry­sy el­henç düý­şe ça­lym ed­ýär».

Şol pur­sat ýig­dek­çä­niň çy­kal­ga ta­rap yraň atyp bar­ýa­ny­ny gö­ren sak­çy pi­kir­le­rin­den aý­ňa­ldy:

— Ýok, dos­tum, sen ters ug­ra bar­ýaň. Sen, yn­ha, beý­läk bar­ma­ly. Go­wu­sy, sen äh­li za­dy unut… şol der­ýa­nam, şol şum­bagt gy­zam, öz äh­ti­ňem, sa­ry toz­ly dü­wün­çe­gem, hat­da meň aý­dan­la­ry­mam unut!