Al saçbagly goýun (Hekaýa)

Mäm­met Oruj,
azer­baý­jan ýa­zy­jy­sy

1.

Ga­raň­ky go­wy dü­şüp­di. Ojak­dan çyk­ýan ýal­nyň dil­le­ri­ni ga­raň­ky tüm­lük öz goý­nu­na do­lap al­ýar­dy. Ga­za­ny oja­ga go­ýan Sel­bi daý­za ag­şam­lyk bi­şir­mä­ge otur­dy. Ol na­ha­ra iküç sa­ny po­mi­dor, burç, iki go­şa­wu­jam tü­wi at­dy…

Öý­den ça­ga­la­ryň go­hy eşi­dil­di.

— Bi nä ot aly­ber­di­ňiz! — di­ýip, Sel­bi daý­za ola­ra gy­gyr­dy. — Ha­ny, der­rew sa­pak­la­ry­ňyz bi­len bo­luň!

Gur­ban bir gap­dal­da ýa­ňy ot­dan çy­ka­ran tal aga­jy­nyň ga­by­gy­ny aý­ryp otyr­dy. Ol pi­li­ni sapla­jak bol­ýar­dy, onuň öň­ki sa­py­ny baş­ly­gy dö­wüp­di. Ýö­ne bär­de baş­ly­gy­nyň gü­nä­si ýok­dy, se­bä­bi ol adam­la­ry ti­je­mek mak­sa­dy bi­len eli­ne pil alyp­dy…

— Gur­ban da­ýy! — di­ýip, da­şar­dan ça­ga se­si eşi­dil­di. — Gur­ban da­ýy!

Da­ňyl­gy du­ran it zyn­jy­ry­ny şa­kyr­da­dyp zöw­we ýe­rin­den gal­dy-da, ýü­zü­niň ug­ru­na bir­ki ge­zek üý­rüp, der­we­zä ta­rap ok­du­ryl­dy. Gur­ban ga­pa ta­rap ýö­nel­di.

— Sen ni­re­de, og­lum? — di­ýip, Gur­ban özü­ni ça­gyr­ýa­ny gör­jek bol­dy.

Ga­raň­ky­dan ki­tap­ha­na­çy­nyň on ýaş­la­ryn­da­ky og­ly çyk­dy. Adat­ça ki­tap­ha­na­ny ýap­ýan şol­dy.

— Gur­ban da­ýy, se­ni baş­lyk ça­gyr­ýar!

— Me­ni? — di­ýip, Gur­ban geň gal­dy. — Aý, ýog-a?

— Çalt gel­sin diý­di.

— Çalt diý­diň­mi?! Sen, inim, ýal­ňyş­ýan-a däl­siň? Ol zoo­teh­nik Gur­ba­ny ça­gy­ran bo­laý­ma­syn?

— Ýok, Gur­ban da­ýy, baş­lyk «suw­çy Gur­ba­ny ça­gyr» diý­di.

Diý­mek, özü­ni ça­gy­ryp­dyr, suw tut­ýan­la­ryň ara­syn­da baş­ga Gur­ban at­ly­sy ýok.

— Bor-da… — di­ýip, Gur­ban al­jy­raň­ňy söz­le­di. — Ga­raş, men hä­zir…

— Ni­rä bar­ýaň? — di­ýip, aýa­ly onuň aras­sa­ja eşi­gi­ni ge­ýip du­ra­ny­ny gö­rüp so­ra­dy.

— Kan­tu­ra — di­ýip, Gur­ban hiç zat bol­ma­dyk ýa­ly gür­le­di. — Sen pil sa­pyň ga­lan­ja ýe­ri­ni aras­sa­la.

— Kan­tu­ra? Nä­me üçin?

— Men nä­bi­le­ýin. Tä­ze baş­lyk ça­gyr­ýar. Yzym­dan adam ibe­rip­dir.

Onuň bu söz­le­rin­de be­gen­jem, buý­san­jam, how­sa­la-da eşi­di­len ýa­ly bol­dy. Bu oýun iş däl ahy­ry, se­bä­bi baş­lyk yzyn­dan adam ibe­rip­dir.

— Ine, sa­ňa ul­la­kan bagt — di­ýip, Sel­bi daý­za hem be­gen­di, hem geň gal­dy. — Bu in­di baş­lyk bi­len iş sa­lyş­ýar.

«O nä­mäň işi? Baş­lyk bi­len ba­ry-ýo­gy bir­ki sa­par gür­le­şip gör­düm» di­ýip, Gur­ban içi­ni gep­let­di. Ýö­ne aýa­ly­nyň söz­le­ri göw­nü­ne ýa­ra­man dur­man­soň ýyl­gyr­dy. Aýa­lam ýyl­gyr­dy…

Olar ýüz­le­ri­ni ga­raň­ka tu­tup ug­ra­dy­lar, öň­den og­lan bar­ýar­dy, yz­da­nam Gur­ban. Bu duý­dan­syz şat­ly­ga Gur­ba­nyň ýü­re­gi gür­sül­däp, how­sa­la­ly ur­ýar­dy. Ýö­ne edara jaýyna go­laý­laş­dyk­la­ry­sa­ýy be­genç duý­gu­sy­nyň gap­da­ly­na yn­ja­lyk­syz­ly­gam go­şul­dy. Ol beý­le gys­sag baş­ly­gyň nä­me­si­ne ge­rek bol­du­ka?

2.

Il ara­syn­da şeý­le gür­rüň bar: «Bir dü­ýä: «Han se­ni to­ýa ça­gyr­ýar» di­ýip­dir­ler. «To­ýa? Men tans edip bi­le­mok, du­tar ça­lyp bi­le­mok, ma­ňa hyz­mat et­dir­jek bo­laý­ma­syn­lar?» di­ýip, dü­ýe oýa ba­typ­dyr». Gur­ba­nyň ýa­dy­na şol gür­rüň dü­şüp, yn­ja­lyk­dan gaç­dy. «Bir­den og­lan ýal­ňy­şan bo­laý­sa, baý, ýü­züm gy­za­rar-ow…».

— Og­lum, baş­ly­gyň hut me­ni ça­gyr­ýa­ny­ny anyk bil­ýäň­mi?

— Ýog­sa nä­me, onuň özi aýt­dy ahy­ryn.

— Özi aýt­dy­my? Ha­ny, aýt, nä­me diý­di?

— Ä… ne­me diý­di, me­niň ýa­ny­ma suw­çy Gur­ba­ny alyp gel diý­di.

— Be… ol aý­dan wag­ty ga­harl-a däl­dir-dä?

— Ýok.

Olar edara jaýyna golaý bar­dy­lar. Gur­ban öň­ler bu ýe­re ýyl­da bir ge­zek ha­sa­bat-saý­law ýyg­na­gy­na ge­ler­di. Bu ýyl bol­sa eý­ýäm, gör, nä­çen­ji ge­zek gel­ýär.

Ol bi­rin­ji ge­zek suw­çy­la­ryň üs­tün­den şi­ka­ýat edip ge­lip­di. Et­mez ýa­ly­my? Olar gat­la­ny ýa­pyp, ba­lyk tut­ýar­lar, pag­ta bol­sa gu­rap bar­ýar. Ol baş­ly­gyň ýa­ny­na ge­lip, ba­ry­ny bol­şy-bol­şy ýa­ly edip aýt­dy. Baş­ly­gam des­si­ne ula­gy­na at­lan­dy-da, gat­la gi­dip, iş­siz­le­riň go­wu­ja tem­mi­si­ni ber­di. Şo ge­zek, baý, ola­ra ot be­ren­dir-ä. Şon­dan soň suw­çy­lar gu­du­ra­ma­la­ry­ny goý­du­lar. Su­wam bol bol­dy, Gur­ba­nam ho­şal.

Ikin­ji ge­zek Gur­ban baş­ly­gyň ýa­ny­na öň­ki ýa­ly­rak me­se­le bo­ýun­ça gel­di. Ka­bul­ha­na­nyň ag­zy adam­dan do­lu­dy, em­ma ol no­ba­ta dur­ma­ly bol­ma­dy. Ýok, ol adam­la­ry itek­leş­di­rip, bi­no­bat gir­me­di. Ol hiç wagt beý­le zat et­män­di, in­dem et­mez, se­bä­bi ony sy­la­ýar­lar, hor­mat goý­ýar­lar. Ýö­ne baş­ly­gyň ýa­ny­na bi­no­bat gi­ren­li­gi Gur­ba­nyň göw­nü­ne ýa­ra­ma­nam dur­ma­dy. Bu nä­hi­li bol­dy diý­se­ňiz­läň?! Baş­lyk ga­py­dan boý­nu­ny uzat­dy-da, Gur­ba­ny gö­rüp: «Ha­ny, gow­ru­ňy­zy go­ýuň! Ýol­daş Gur­ban bä­rik my­da­ma-da bi­no­bat gir­ýär, in­dem gi­rer» diý­di.

Şol wa­ka­dan soň Gur­ba­na ol ýere bar­mak, baş­ly­gyň be­ren hu­ku­gyn­dan peý­da­lan­mak mi­ýes­ser et­me­di. Ýö­ne ol bir za­dy — baş­ly­gyň özü­ni sy­la­ýan­dy­gy­ny bil­di.

Üçün­ji ge­zek Gur­ban baş­ly­ga pa­ta­da duş­dy. Baş­lyk hem­me bi­len baş atyp sa­lam­laş­dy, onuň bol­sa eli­ni gy­syp: «Gur­ban, ýag­daý­laň nä­hi­li, özü­ňi duý­şuň go­wu­my?» di­ýip so­ra­dy.

Şon­da Gur­ban uzak­ly gi­je­si­ni tä­ze baş­ly­gyň özü­ne hor­mat goý­şy ba­ra­da aýa­ly bi­len hy­my-sy­my edip ge­çir­di.

Umu­man, Gur­ban baş­ly­gyn­da özü­ne ga­har et­mä­ge hiç hi­li esa­syň ýok­du­gy­ny bil­ýär­di. Şon­da-da… şon­da-da ol ga­py­ny aç­ma­ga ýü­rek edip bil­me­di. Edil ser­ker­de­si­niň ýa­ny­na gir­mek­çi bol­ýan es­ger ýa­ly äh­li ili­gi­ni il­di­rip, ke­me­ri­ni dü­zet­di, ba­la­gy­ny çe­kiş­di­rip, pa­pa­gy­ny çep eli­ne al­dy, sag eli bi­len bol­sa ýu­waş­lyk bi­len ga­py­ny kak­dy.

— Müm­kin­mi?!

— Gi­ri­ber! — di­ýip, ga­pyň aň­yrsyn­dan ze­nan se­si eşi­dil­di. — Si­ze ga­ra­şyp oty­ryn.

Gur­ban tis­gi­nip git­di. «Ga­py­ny ýal­ňy­şaý­dym­my­kam?..». Ol tö­we­re­gi­ne al­jy­raň­ňy ga­ran­jak­la­dy, ze­nan se­si öň­ki aý­dan­la­ry­ny has bat­ly­rak gaý­ta­la­dy:

— Gi­ri­be­riň, Gur­ban da­ýy, gi­ri­be­riň!

Şon­dan soň onuň baş­ly­gyň kätibidigi Gur­ba­nyň ýa­dy­na düş­di. Ol ka­bul­ha­na gir­di-de, sa­lam­la­şyp, baş­ly­gyň iş ota­gy­na göz aý­la­dy — baş­lyk ýe­rin­de ýok­dy. Gur­ban ýe­ňil­lik bi­len dem al­dy-da, pa­pa­gy­ny ge­ýip, köý­ne­gi­niň ýa­ka­sy­ny ýaz­dyr­dy.

— Gur­ban da­ýy — di­ýip, kätip my­la­ýym ýyl­gyr­dy. — Baş­ly­gyň si­ze ga­raş­ma­ga müm­kin­çi­li­gi bol­ma­dy. Ol gel­di­gi­ňiz, öýü­ne bar­ma­gy ha­ýyş et­di.

— Öýü­ne? — di­ýip, Gur­ba­nyň gö­zi ha­na­syn­dan çy­kaý­jak bol­dy. — Ma­ňa öýü­ne bar­syn diý­di­mi?

— How­wa, how­wa, öýü­ne bar­syn diý­di.

Gur­ban çyk­dy-da, bir­sa­lym dä­liz­de gez­me­le­di. Bir­de­nem onuň kel­le­si­ne bir pi­kir gel­di.

— Gy­zym! — di­ýip, ga­py­ny açan Gur­ban kätipden so­ra­dy. — Onuň öýün­de toý-tomg-a bol­ýan däl­dir-dä?

— O nä­mä­niň toý-tom­gu­sy?

— Ne­me-dä, ýaş toý diý­di, beý­le­ki diý­di?

— Bil­me­dim-dä, Gur­ban da­ýy…

Ýok, bu ýö­ne-mö­ne za­dyň işi däl. Bir za­dyň ala­das-a edil­ýär… Tä­ze baş­lyk şeý­le­räk adam-da, ýö­ne­keý suw­çy­nam myh­man­çy­ly­ga ça­gy­raý­ýar.

3.

Myh­man­çy­ly­ga iki eli­ňi bur­nu­ňa so­kup ba­ry­bam-a bol­maz. Dog­ru­sy­ny aýt­sam, ol öň­den bä­ri baş­ly­gy­nyň göw­nü­ni tap­ma­gyň ala­da­syn­da­dy, ýö­ne mu­ny nä­dip et­je­gi­ni bi­le­nok­dy. Al­la sak­la­syn, bir­den et­me­siz iş edä­gede, onuň ga­ha­ry­ny ge­ti­räý­seň nät­jek…

Hä­zir bol­sa «Hu­daý ber­se gu­lu­na, ge­ti­rip go­ýar ýo­lu­na» di­ýli­şi ýa­ly, tüýs amat­ly wag­ty.

Gur­ban baş­ly­ga ýa­ran­jak bo­lup, oda-kö­ze dü­şüp ýö­ren­ler­den däl­di, ýö­ne kel­le­sin­de bir pi­kir­jik bar­dy. Ol gün­le­riň bi­rin­de tä­ze baş­ly­gy­nyň elin­den pi­li­ni al­ma­gy­ny hem-de: «Bes­dir, Gur­ban, ga­ra zäh­me­tiň bi­len otuz ýyl suw tut­duň, sy­lag-hor­mat ga­za­nyp bil­diň, in­di orak­çy­la­ra byr­gat bo­laý!» di­ýe­ri­ni is­le­ýär­di.

Ony bri­ga­dir edip pag­ta goý­sa­lar ra­zy bol­jak däl­di, se­bä­bi bu işe ýa­ra­jak däl­di, mun­dan baş­ga-da, bi­li­mem ýok­dy, pag­ta­çy bri­ga­dir­leň bar işi ha­sap-he­sip ahy­ryn. Ine, ot ýa­tyr­ma­ny we­lin ol ar­ka­ýyn oňar­jak­dy.

Eger şeý­le bo­laý­sa, on­da ol her bir penje oty gö­zü­niň gö­re­ji ýa­ly sak­la­jak­dy. He­doş ýa­ly küdäni ýoklap, «Be­dä­ni ýyl­dy­rym ur­dy» di­ýen ýa­ly ýok ba­ha­na­lar tap­jak däl­di.

Eger ze­rur­lyk ýü­ze çy­kaý­sa, Hew­we ene ýa­ly­la­ryň öýü­ne bir­ki ýük be­de dü­şür­se dü­şü­rer­dem, se­bä­bi gör­gü­liň ogul­la­ry uruş­dan do­la­nyp gel­män­di. Ola­ry­ňam ala­da­sy­ny biri et­me­li­dir ahy­ry.

Gur­ba­nyň baş­ga-da et­sem-pet­sem­le­ri bar­dy. Baş­ly­gyn­dan boş ýa­tan ýer­ler­den mel­lek ýer ber­me­gi ha­ýyş ede­si gel­ýär­di. Ýö­ne hiç aý­gyt edip bi­le­nok­dy. Baş­lyk ýog-a diý­mez. Maş­ga­la­sam ki­çi däl, özi bi­len do­kuz baş, ýer­ler bol­sa boş ýa­tyr, on­soň bär­de edip-et­mez ýa­ly ul­la­kan nä­me bar?!

Gur­ba­nyň ýe­ne bir ar­zu­wy bar­dy, ýö­ne onuň kol­hoz bi­le­nem, baş­lyk bi­le­nem hiç hi­li ara­bag­la­ny­şy­gy ýok­dy. Gur­ban uly og­ly üçin goň­şu­sy Ser­wi­nä­ziň or­tan­jy gy­zy­na söz aý­da­sy gel­ýär­di. Şo­nuň üçi­nem — ha­sam soň­ky wagt­lar — ol özü­ne zor sal­ýar­dy. Gi­je diý­män, gün­diz diý­män, on gek­ta­ryň ýe­ri­ne ýig­ri­mi gek­tar su­wa­ryp, ma­ýa top­la­ýar­dy.

Uly og­lu­nyň to­ýy di­ýip, Gur­ban bü­tin öm­rü­ne iý­män-iç­män hars ur­dy. Ba­gyn­da ýe­tiş­di­ren mi­we­le­ri­ni sa­typ, dü­şen pu­ly san­dy­gy­na bas­dy, to­mus go­ýun ba­kyp sat­dy, ony hem san­dy­ga bas­dy. Bi­li­ni bü­küp, ga­ra de­ri­ni sa­çyp ga­zanç et­di. Gur­ban bu pul­la­ra og­ly ins­ti­tu­ty ta­mam­lap gel­di­gi, aw­tou­lag alyp be­re­si gel­ýär­di.

Mun­dan baş­ga-da, aras­sa zäh­me­ti bi­len sa­tyn alan aw­tou­la­gyn­da og­ly Ser­wi­nä­ziň gy­zy­ny ge­tir­se ar­ma­ny ýok­dy, on­soň ar­ka­ýyn ama­na­dy­ňy tab­şyr­sa-da bol­jak­dy.

Gur­ban öz ar­zuw­la­ry­ny hiç ki­me, hat­da soň­ky gün­le­re çen­li aýa­ly­na-da aýt­ma­dy. Ýö­ne Sel­bi şeý­le­-de hem­me za­da dü­şün­ýär­di. Gur­ba­nyň ýaş wag­ty Ser­wi­nä­ziň ug­run­da ser-se­pil ge­zip, dä­li-tel­be bo­lan­dy­gyn­dan ha­bar­ly­dy. Ar­man, ýer ýü­zü­niň Leý­li-Mej­nun­la­ry ýa­ly, adam­lar ola­ryň bi­rik­me­gi­ne ýol ber­me­di­ler.

Em­ma pa­ta­da­ky wa­ka­dan soň Gur­ban göw­nün­dä­ki­ni aýa­ly bi­len bö­lüş­mek is­le­di, se­bä­bi baş­lyk agyr mä­re­ke­de bir onuň bi­len el gy­sy­şyp, hal-ah­wal so­ra­şyp­dy. Şon­da Ser­wi­nä­ziň adam­sam şol ýer­de­di he­mem gö­zi ha­na­syn­dan çy­kaý­jak bo­lup­dy. Pa­ta­dan gaý­dyp gel­ýär­kä­ler bol­sa ol ýa­ny­na ge­lip: «Gur­ban, nä­me, gör­ne­ňok-la» di­ýip­di.

«Bu di­ňe baş­lyk bi­len el­le­şip sa­lam­la­şam­da bo­lan zat­lar» di­ýip, Gur­ban ga­raň­ky kö­çe bi­len gi­dip bar­ýar­ka pi­kir öwür­di. «Ine, ba­şa­gaý­ly­gy er­tir gö­rer­siň. Baş­ly­gyň öýün­de Gur­ba­nyň çaý içen­di­gi her bir ada­ma mä­lim bo­lar. Baý, şon­da adam­lar gep eder-ow. Bi­ri: «Bi­ziň tä­ze baş­ly­gy­myz ga­ty me­kir, sa­man as­tyn­dan suw goý­ber­ýär» diý­se, beý­le­ki­si hä­si­ni ýe­ti­rip, «Gur­ba­ny hut şo­nuň üçin, oň nä­hi­li adam­dy­gy­ny bil­mek üçin ýa­ny­na ibe­ren­dir­ler» di­ýer. Ýö­ne ara­la­ryn­da: «Ýok-how, baş­ly­gy­myz päk ýü­rek­li, dog­ru­çyl adam, hem­me za­da dü­şün­ýär. Kim çy­ny bi­len zäh­met çek­se, hor­mat-sy­lag ed­ýär…» di­ýen­le­rem ta­py­lar.

Kim nä­me diý­se, şo­ny diý­sin, esa­sy zat — Ser­wi­nä­ziň adam­sy ha­ky­ky zäh­met­ke­şiň gady­ry­ny bil­ýän baş­lyk­la­ry­nyň bar­dy­gy­ny bil­se bol­ýar. Goý, ol Gur­ba­nyň baý­ram­çy­lyk­lar­da baş­ly­gyň sa­ça­gyn­da otu­ran­dy­gy­ny gör­sün. On­soň Ser­wi­nä­ziň gy­zy onuň gel­ni bo­lar!

Gur­ban şeý­le­bir ga­ty ýö­re­di we­lin, nä­dip öýü­ne ýe­te­ni­nem duý­man gal­dy. Ol öýü­ne go­ýun al­ma­ga ge­lip­di.

Sel­bi adam­sy­na ga­raş­ýar­dy. Ol bir der­we­zä se­ret­se, bir-de ça­ga­la­ry­na göz aý­la­ýar­dy. Ki­çi­le­ri onuň da­şyn­da sa­byr­syz­lyk bi­len bök­jek­le­şip, ça­ga pi­şi­jek­le­ri ýa­ly maw­laş­ýar­dy­lar:

— Eje, na­har ber­se­ne! Na­har be­räý-dä!

Em­ma ola­ryň za­ryn se­si onuň gu­la­gy­na ile­nok­dy. Onuň kel­le­sin­de bir zat — adam­sy­ny nä­me üçin baş­lyk ça­gyr­dy­ka di­ýen pi­kir bar­dy. Bir ýet­mez­çi­lik ýü­ze çy­kan­dyr di­ýer ýa­ly ol ha­sap­çam, am­mar­çam däl­di. Bar za­dy — bir­je pi­li bi­len iki sa­ny eli­di.

Ga­py açyl­dy. Ga­py­da ýa­tan it gö­wün üçin ça­la­ja üý­ren bol­dy. «Ka­kam gel­di! Ka­kam gel­di!» di­ýip, ça­ga­lar ga­za­na ta­rap ok­du­ryl­dy.

Sel­bi adam­sy­na şeý­le çalt ge­ler öýt­män­di. Ýö­ne şu­lar ýa­ly ýer­de aý­dy­ly­şy ýa­ly «Bu ne baş­lyk kän eg­le­di» di­ýip, nä­gi­le­lik bil­di­ren bol­dy.

Sel­bi mu­ny şeý­le­bir buý­sanç bi­len aýt­dy we­lin, mu­ny du­ýan Gur­ban has-da do­gum­la­nyp:

— Men git­me­li — diý­di.

— Ni­rä?

Ol bo­lan ýag­da­ýy jik­me-jik dü­şün­dir­di. Ýö­ne baş­ly­gy­nyň öýü­ne ça­gy­ra­ny­ny aýt­man, gy­zy­nyň ýaş to­ýu­na ça­gyr­ýa­ny­ny aýt­dy.

Mu­ny eşi­den Sel­bi öýü­ne — san­dy­gy­na ta­rap ok­du­ryl­dy. Ol özü­niň bar­ja baý­ly­gy­ny şol san­dyk­da sak­la­ýar­dy. Onuň için­de esa­san ma­ta-mar­lak bar­dy, olar­dan da­şa­ry süý­jem giz­le­ýär­di. Öýe hor­mat­ly myh­man ge­läý­se, şol süý­jü­ler çy­ka­ry­lar­dy he­mem oka­ra sal­nyp sa­çak­da goý­lar­dy. Adat­ça ge­len myh­man süý­jä el uzat­maz­dy, şo­nuň üçi­nem Sel­bi ola­ry ýe­ne san­dy­gy­na sa­lar­dy.

Gyz­la­ry san­dy­gyň tö­we­re­gi­ne üýş­düler, olar eje­le­ri san­dy­gy aç­dy­gy, my­da­ma onuň da­şy­na hü­mer bo­lar­dy­lar. Ýö­ne her nä­çe süý­ji iýes­le­ri gel­se-de, so­ra­maz­dy­lar. Se­bä­bi eje­le­ri bir­nä­çe ge­zek «Hu­syt­dan gy­şy­na ga­ram al­mar­sy­ňyz» di­ýip­di.

Gur­ban ýa­tak­dan goý­ny çy­kar­dy. Goý­nuň mä­le­ýän se­si­ni eşi­dip, ogul­la­ry­nyň ki­çi­le­ri­niň iki­si daz­lap how­la çyk­dy. Olar ka­ka­la­ry­nyň goý­nuň boý­nun­a al saç­ba­gy da­ňa­ny­ny gö­rüp, yl­gap bar­dy­lar-da, go­ýun­la­ry­nyň boý­nun­dan gu­jak­lap, ag­lap ug­ra­dy­lar.

Gur­ban goý­ny kö­çä çek­di, ogul­la­ry bol­sa yzy­na. Ga­raň­ky­lyk­dan ýag­ty­ly­ga çy­kan go­ýun göz­le­ri­ni te­ge­läp, se­si­niň ýet­di­gin­den mä­le­ýär­di. Ahy­ry kör­pe og­ly özü­ni ýe­re goý­ber­di-de, aýak­la­ry­ny däb­şe­nek­le­dip:

— Ber­men, bu meň goý­num! Ber­men!.. — di­ýip gy­gyr­dy.

Gur­ban goý­ny goý­ber­di-de, og­lu­ny kö­şeş­dir­mä­ge dur­dy. Oňa çen­li ki­çi­jik gy­zy bil­dir­män goý­nuň ýa­ny­na bar­dy-da, öz saç­ba­gy­ny çö­züp aýyr­dy. Gur­ban ýa­ňybir og­lu­ny hö­re-kö­şe edip yzy­na öw­rül­di, gör­se, goý­nuň boý­nun­da­ky saç­bag ýok­dy. Ine, şu ýer­de Gur­ban sak­la­nyp bil­män, ga­har bi­len abyr-za­byr et­di we­lin, gyz­lar-a eje­le­ri­niň ýa­ny­na gaç­dy, og­lan­la­ram edil şe­mal sy­ran ýa­ly ýom-ýok bol­dy.

Gur­ban çy­ny bi­len däl-de, aýak aşa­gy­na ço­la­şyp ýör­mez­ler ýa­ly, ki­çi dil­den bär­de ga­har­la­nyp­dy. Hä­zir onuň ga­har­la­na­sy ge­le­nok­dy, kal­by ju­da ra­hat­dy, se­bä­bi göz öňü­ne iň ar­zy­ly gü­ni jan­la­nyp­dy: og­ly aw­tou­lag sü­rüp gel­ýär, gap­da­lyn­da bol­sa Ser­wi­nä­ziň gy­zy otyr…

Aýa­ly hä­li­den bä­ri san­dy­gy bi­len ba­şa­gaý­dy, nä­me saý­la­ja­gy­ny bil­män he­läk bo­lup otyr­dy. Bul-a bo­la­nok, beý­le­ki­si­ne dö­ze­nok, üçün­ji­si­ni bol­sa, gel­jek­ki gel­ni­ne ni­ýet­läp alyp­dy.

— Ka­kaň ha­ny? — di­ýip, ahy­ry özü­ni dür­sän Sel­bi how­la göz aý­la­dy.

Ça­ga­lar des­si­ne ala­gy­ky­lyk bol­şup, arz edip ug­ra­dy­lar:

— Ol goý­nu­my­zy äkit­di.

— Me­ňem saç­ba­gy­my al­dy.

Bu ha­bar Sel­bi­ni be­gen­dir­di. Bi­rin­ji­den, go­ýun sal­dam­ly­ja sow­gat­dy, ikin­ji­den bol­sa, san­dy­gy­na deg­me­di­ler.

— Haý­sy goý­ny äkit­di? — di­ýip, ol ça­ga­la­ry öýe sal­ýar­ka so­ra­dy.

— Ga­ra goý­ny.

— Meň goý­nu­my äkit­di — di­ýip, san­dy­gyň en­tä­gem ýa­pyl­ma­ny­ny gö­ren ki­çi og­ly möň­ňü­rip, özü­ni aşak goý­ber­di.

Sel­bi ýyl­gyr­dy-da, san­dyk­dan bir süý­ji alyp, oňa ber­di.

— Ol me­niň saç­ba­gy­mam al­dy — di­ýip, kör­pe gy­zam do­da­jyk­la­ry­ny kem­şer­dip, ag­la­ma­ga hä­zir­len­di.

Oňa-da bir süý­ji ber­me­li bol­dy. Soň­ra ber­me­li süý­ji­leň sa­ny ýe­dä ýet­di. Sel­bi se­ki­zin­ji­ni çaý bi­len iç­mek üçin özü­ne goý­dy, ýö­ne da­ma­gyň­dan öt­me­se nä­me, ýa­ry­sy­ny bö­lüp kör­pe­si­ne ber­di.

On­soň ag­şam­lyk edin­mä­ge otur­dy­lar. Ga­za­nyň tö­we­re­gi­ne se­kiz sa­ny oka­ra go­ýul­dy.

4.

Gur­ban kö­çä­ni sy­ryp, ýo­kar­ly­gy­na git­di. Şat­lyk­ly duý­gu­la­ry ga­raň­ky kö­çä­ni ýag­tyld­ýan ýa­ly, ýö­re­mek diý­seň ýe­ňil­di. Eg­nin­de go­ýun däl-de, en­tek süýt­den aý­ryl­ma­dyk gu­zy bar ýa­ly­dy. Hä­zir baş­ly­gy özü­ne ga­ra­şyp, der­we­ze­si­nem ýap­man kür­sü­sin­de gaý­şa­ry­lyp otu­ran­dyr…

Dog­ru­da­nam, baş­lyk kür­sü­de ala­da­ly otyr­dy. Eger suw­çy gel­me­se, onuň yzyn­dan özi git­me­li bol­jak­dy, se­bä­bi bu gün bol­ma­sa, er­te bar­lag gel­jek­di. Ýa og­lan­jyk Gur­ba­ny tap­ma­dy­my­ka?..

«Baş­lyk­ly me­se­le­de maň­la­ýym çüw­di» di­ýip, goý­ny ol eg­nin­den beý­le­ki eg­ni­ne ge­çi­ren Gur­ban pi­kir et­di. Ak ýü­rek­li adam, iş di­ýip hars urup ýör. Oba­ny aba­dan­laş­dyr­sa, de­gir­me­ni dü­zet­se, köp­ri­nem be­jer­se al­kyş ba­ry­ny alar.

In­di Ser­wi­nä­ziň gy­zy­na saw­çy git­se, baş­ly­gyň gol­da­jak­dy­gy­na, kö­mek et­jek­di­gi­ne Gur­ban do­ly ynan­dy. Nä­me üçin kö­mek et­me­sin? Nä­me üçin işi­ne ja­ny-te­ni bi­len ýa­pyş­ýan, tab­şy­ry­lan me­ýil­na­ma­ny iki es­se ar­ty­gy bi­len ýe­ri­ne ýe­tir­ýän ada­ma kö­mek et­me­li däl­miş?!

Go­ýun mä­läp syp­jak bol­ýar­dy, bu bol­sa Gur­ba­ny bi­ma­za ed­ýär­di, se­bä­bi it­ler üý­rü­şip, adam­laň çyk­ma­gy müm­kin­di. Gur­ban özü­niň baş­ly­ga go­ýun alyp bar­ýa­ny­ny bil­di­re­si ge­le­nok­dy. Şo­nuň üçi­nem ol aý­law­ly ýol­lar, iň bir ço­la kö­çe­ler bi­len git­di. Ýö­ne içi­ňi ýa­ka­ýyn di­ýen ýa­ly, öň­den bi­ri gel­ýär­di. Gur­ban ony gör­me­dik bol­dy, em­ma ýol ga­ty dar­dy, üs­te­si­ne, gel­ýä­niň elin­de çy­ra bar­dy.

— Giç ýag­şy, Gur­ban! Ýü­zü­ňi ga­raň­ka tu­tup, ni­rä bar­ýaň?

Gur­ban öň­ki baş­ly­gy­nyň se­si­ni ta­na­dy. Ol çy­ra­sy­ny som­lap, Gur­ba­nyň gö­zü­ne dür­täý­jek bol­ýar­dy…

— Giç ýag­şy! — diý­di-de, Gur­ban ber­len so­ra­gy eşit­me­dik bol­dy.

Öň­ki baş­lyk hiç za­dy gör­me­dik, hiç za­da äh­mi­ýet ber­me­dik bol­dy. Ýö­ne äh­mi­ýet be­rer ýa­ly bär­de nä­me bar? Gur­ba­nyň ga­raň­ka du­la­nyp ni­rä ug­ra­ny, al saç­bag­ly goý­ny ki­me alyp bar­ýa­ny bi­len iliň nä­me işi bar?

Şeý­le­-de bol­sa, Gur­ban ala­da gal­dy, se­bä­bi ol er­bet adam­dy. Ony hi­le­gär­li­gi, kez­zap­ly­gy üçin baş­lyk­lyk­dan py­zyp­dy­lar.

Onuň al­da­ýa­ny Gur­ban ýa­ly­lar­dy, iki gek­ta­ra de­rek bi­ri­ni ýa­zar­dy, iki gek­ta­ryň pu­lu­na de­rek bi­ri­niň­ki­ni be­rer­di. Ony «iş oňar­ýaň» di­ýip öwüp-öwüp, so­ňun­da­nam ko­wup goý­ber­di­ler, hat­da hö­küm çy­ka­ry­lyp, ýy­lam kes­di­ler.

Kol­hoz­da edil­ýän pys­sy-py­jur­lyk­la­ryň üs­ti açyl­dy. En­çe­me baş­lyk çal­şyl­dy, bu zat­la­ryň hi­ji­sem Gur­ba­nyň ýa­dyn­dan çy­ka­nok.

Ke­rem aga ba­ra­da söz ag­zal­sa: «Ýa­tan ýe­ri ýag­ty bol­sun!» diý­ýär­ler, se­bä­bi kol­ho­zy gu­ra­n şol­dy. Ol kol­ho­zy otuz ýyl do­lan­dyr­dy. Ke­rem döw­rün­de her iş gü­nü­ne bir ki­lo un bi­len üç ki­lo ar­pa be­ril­ýär­di. In­di kol­ho­zy Ke­rem ýa­ly sak­la­jak ýok. Ölüp git­dem we­lin, ady dil­den dü­şe­nok. Kol­hoz­la­ry­na et­rap­da hä­li-hä­zir­le­rem «Tä­ze ýol» diý­män, «Ke­re­miň kol­ho­zy» diý­ýär­ler.

Ah, Ke­rem, Ke­rem! Ýe­ne bir­ki ýyl ýa­şan bol­sa­dy, bel­ki, Gur­ba­nyň yk­ba­ly baş­ga­ça bo­lar­dy. Ol: «Güýz gel­di­gi Ser­wi­nä­ze özüm söz aý­da­ryn» di­ýip­di. Ar­man, Ke­re­me güý­zi gör­mek­lik mi­ýes­ser et­me­di.

Ke­rem­den soň We­li­ýew bol­dy. Olam ýö­ne du­ran­ja bir san-da. Iki ýyl eý­läk-beý­läk urun­dy-da, so­ňam Ba­ku­wa git­di.

Soň bir ýaş ýi­git peý­da bol­dy. Er­bet ýi­gi­dem däl­di. Ow­nuk­ly-iri­li iş­le­riň bir­nä­çe­si­ni dü­zet­di — tok ge­çirt­di, ham­mam gur­dur­dy. Ýö­ne ony Ba­ku­wa, has ýo­ka­ry we­zi­pe­ler­de ulan­mak üçin alyp git­di­ler. Ol Gur­ba­na gon­jy uzyn re­zin ädik be­rip­di. Ol her ge­zek ädi­gi­ni ge­ýen­de ony ýat­la­ýar­dy…

Ine, soň ýaň­ky sa­taş­man ge­çen Ga­sa­ny goý­du­lar. Ol ýyg­nak wag­ty her iki sö­zü­niň bi­rin­de Ke­re­mi ýat­lar­dy. Me­ýil­na­ma ka­bul et­se-de Ke­re­mi ýat­lar­dy, ka­bul et­me­se-de ýat­lar­dy. Adam­lar ça­pak ça­lar­dy­lar, Ke­re­mi ýat­la­ny üçin ça­pak ça­lar­dy­lar. Soň, gör­lüp otu­ryl­sa, ol adam däl-de, tüýs mah­luk eken. Il-gü­nüň gö­zü­ne çöp atyp, et­je­gi­ni edip ýö­ren eken.

Ine, so­ňam bu tä­ze baş­lyk… Gur­ban tä­ze baş­ly­gy göz öňü­ne ge­tir­di. Ony Ke­re­me meň­zet­di. Äh­ti­mal, ha­myr­ma­ýa­la­ry bir bol­sa ge­rek. Ol hä­zir edip otu­ran pi­kir­le­ri­niň baş­ly­gy­na aýan bo­la­ry­ny is­le­di. Ýö­ne ol Ke­rem ba­ra­da bil­ýär­mi­kä? Bil­ýän­dir! He­ýem, beý­le adam ba­ra­da bil­män bor­my?!

5.

Gur­ban baş­ly­gy­nyň der­we­ze­sin­den gir­di-de, aňk-taňk bol­dy — how­lu­da adam-ga­ra ýok­dy. Ýo­kar­ky eý­wan­dan baş­ly­gyň ul­la­kan, tos-to­ga­lak kel­le­si gö­rün­ýär­di… Go­ýun ýe­ne mä­le­di, Gur­ban ýu­waş­lyk bi­len ony ýer­de goý­dy-da:

— Es­sa­law­ma­leý­kim! — di­ýip, eý­wa­na ta­rap ýö­nel­di. — Giç ýag­şy!

Ses-se­da çyk­ma­dy. Gur­ban öý eýe­si eşid­ýän däl­dir öý­düp, has go­laý­rak bar­dy.

— Ag­şa­my­ňyz ha­ýyr­ly bol­sun!

Baş­lyk­dan jo­gap bol­ma­dy.

«Beh, bu nä­hi­li bol­ýar-aý? Sa­la­my­ňy ala­nok, otur di­ýe­nok» di­ýip, nä­me et­je­gi­ni bil­me­dik Gur­ban:

— Ba­gyş­laň!.. Men, ne­me… bi­raz gi­jä ga­laý­dym… — diý­di.

— Sa­lam, Gur­ban! — di­ýip, ahy­ry baş­lyk otu­ran ýe­rin­den gy­myl­da­man jo­gap ber­di. — Ýö­ne bär­den goý­nu­ňy alyp git-de, soň gel!

Ol şeý­le­bir äheň­de gür­le­di we­lin, Gur­ban se­si­ni çy­kar­man sow­ga­dy­ny ar­ka­sy­na alyp, kö­çä çy­ka­ny­ny duý­man gal­dy. Ol bäş ädim ät­män­kä ga­ty ýa­dan­dy­gy­ny duý­dy. Goý­ny öýü­ne çen­li gö­ter­se, yzy­na, baş­ly­gyň öýü­ne gaýt­ma­ga gur­ba­ty çat­jak däl­di. Şo­nuň üçin ol goý­ny ýer­de goý­dy-da, bi­raz pi­kir­le­nip, ony bil­dir­män ýa­ta­ga goý­ber­me­gi ýü­re­gi­ne düw­di. «So­ňu­nam, nä­me, gö­rü­ber­me­li bor-da. Eger çürt-ke­sik gar­şy bo­lup dur­sa, et­jek ala­jyň ýok, äkit­me­li bor-da…».

Gur­ban baş­ly­gy­ny ýaz­gar­ma­dy, ga­ty dog­ry ed­ýär. Oba­da di­li ýe­ňil şu­gul­ gyt­my nä­me.

Gur­ban bi­raz ga­ra­şyp, ýe­ne baş­ly­gyň der­we­ze­sin­den ýu­waş­lyk bi­len gir­di-de, goý­ny ýa­ta­ga goý­ber­di.

Ho­ja­ýyn gö­ze il­me­di. Ol öň­ki ýe­rin­de, kür­sü­de Gur­ba­na ga­ra­şyp, ir­ki­lip otyr­dy. Aýak se­si­ni eşi­den ba­dy­na ol otu­ry­şy­ny üýt­get­män ba­şy­ny gal­dyr­dy-da, so­rag ber­di:

— Gur­ban, bu sen­mi? Ne beý­le çalt gel­diň?

Gur­ba­nyň bu so­ra­ga jo­ga­by ta­ýyn­dy.

— Men ony ýe­ge­ni­miň how­lu­sy­na goý­ber­dim, ol şu tö­we­rek­de ýa­şa­ýar.

— Hä, şeý­le­mi? Bol, on­da ýo­ka­ry gal!

Gur­ban ge­çip kür­sü­de otyr­dy, ýö­ne özü­ni edil iň­ňäň üs­tün­de otu­ran ýa­ly duý­dy. «Bir düş­nük­siz­lig-ä bar, öz-ä ça­gyr­ýar, se­si­ni çy­kar­ma­nam otyr…». Ýö­ne bir zat aý­dyň, ony myh­man­çy­ly­ga däl-de, baş­ga bir me­se­le bo­ýun­ça ça­gy­ryp­dyr­lar.

— Gur­ban, seň «Wol­ga» edi­ne­siň gel­ýä­mi? — di­ýip, baş­lyk üm­süm­li­gi boz­dy.

— Nä­me? — di­ýip, Gur­ban gu­lak­la­ry­na ynan­man.

— Aw­tou­lag, «Wol­ga»?

Gur­ba­nyň aw­tou­lag edi­ne­si gel­ýär­di, ýö­ne ol «Wol­ga» ba­ra­da ar­zu­wam et­män­di. Onuň «Mosk­wiç» mü­ne­si gel­ýär­di, özem şu wagt däl-de, og­ly ins­ti­tu­ty ta­mam­lap ge­len­den soň.

— Meň «Wol­ga» güý­jüm ýet­mez — di­ýip, Gur­ban nä­me diý­je­gi­ni bil­män dym­dy.

— Ýe­ter, Gur­ban — di­ýip, baş­lyk gü­lüm­si­re­di. — Hu­da­ýa şü­kür, men en­tek bar ahy­ryn.

Özün­de dö­rän be­gen­ji giz­läp bil­me­dik Gur­ban ba­şy­ny aşak sal­dy-da, ça­ga ýa­ly ýyl­gyr­dy. In­di onuň ar­zu­wy has go­laý­lap­dy, eli­ni uzat­sa ýet­jek­di. «Gör, nä­hi­li adam» di­ýip, ol baş­ly­gy­na se­ret­di… Bir­den onuň öňün­de Ke­rem du­ran ýa­ly bol­dy.

— Her ni­çi­gem bol­sa, goý­ny ge­ti­re­ýin… Ony so­ýa­ly…

Gur­ban kür­sü­den tur­jak bol­dy, ýö­ne baş­lyk otur di­ýip yşa­rat et­di-de:

— Ge­rek däl, Gur­ban. Ma­ňa se­niň taň­ry­ýal­ka­sy­ny­ňam ýe­ter­lik.

— Ýog­sa-da… ol aw­tou­la­gy nä­dip al­ma­ly? — di­ýip, dy­myş­ly­gyň ýe­ne uza­ga çe­ke­ni­ni du­ýan Gur­ban so­ra­dy.

— Ol ýö­ne-mö­ne ulag däl, «Wol­ga».

— Goý, şeý­le bol­sun, ony ni­re­den al­ma­ly?

— Şä­her­den al­ma­ly.

Gur­ban oýun edil­ýän­dir öý­düp, ýyl­gy­ran bol­dy. Baş­ly­gam ýyl­gyr­dy.

— Ine, ahy­ry ýyl­gyr­dyň. On­da, nä­me, gür­leş­dik däl­mi?

Gur­ban gü­lüp goý­ber­di. Onuň kel­le­si­ne «baş­ly­gyň çy­ny bo­laý­ma­syn» di­ýen pi­kir gel­di. Se­bä­bi öň­ki ýyl goň­şu­la­ry Usu­ba­ny iş sa­pa­ry bi­len da­şa­ry ýur­da ug­ra­dyp­dy­lar.

— Nä­mä oýa bat­dyň, Gur­ban? Öň­de­ba­ry­jy suw­çy hök­mün­de da­şa­ry ýur­da iş sa­pa­ry­na ug­ra­da­rys. Bir ýyl ýa­ly iş­läp, kär­deş­le­riň bi­len tej­ri­be al­şar­syň, ge­li­bem «Wol­ga» sa­tyn alar­syň. Nä­hi­li gör­ýäň?

Gur­ban nä­me diý­je­gi­ni bil­me­di. Ol: «Sen go­wy adam, eden ala­daň üçin köp-köp sag bol, ýö­ne ma­ňa «Wol­ga» ge­rek däl, se­bä­bi ba­hym «Mosk­wiç» al­ma­ga no­ba­tym ýet­ýär» di­ýip nä­dip aýt­syn? El­bet­de, hor­mat-sy­la­gy­na, ýat­lap du­ra­ny­na min­net­dar, ýö­ne mu­ny oňa nä­dip aýt­jak?..

Baş­lyk uzak wagt­lap se­si­ni çy­kar­man otu­ran­dan soň:

— Bil­ýäň­mi nä­me, Gur­ban — di­ýip, kür­sü­sin­den ga­lyp, eý­wa­nyň için­de iki ýa­na gez­me­läp baş­la­dy. Ol Gur­ba­nyň «nä­me?» di­ýip so­rag be­re­ri­ne ga­raş­ýar­dy, ýö­ne Gur­ban «me­nem ýe­rim­den tur­sam­my­kam ýa tur­ma­sam­my­kam» di­ýen pi­ki­re güm­ra bo­lup, se­si­ni çy­kar­ma­dy.

— Sen ma­ňa ul­la­kan ýa­man­lyk et­diň — di­ýip, baş­lyk ýyl­gyr­man çy­ny bi­len aýt­dy.

Gur­ban aňa­lyp gal­dy.

— Ha­ny aýt, me­niň üs­tüm­den nä­çe­räk ar­za ýaz­dyň?

Gur­ban ýe­rin­den tar­sa tu­rup, hiç hi­li ar­za ýaz­man­dy­gy­na ant iç­jek bol­dy, ýö­ne baş­lyk onuň eg­nin­den bas­dy.

— Otur! Sen hä­zir boý­nu­ňa al­mar­syň. Ýö­ne ola­ry siz ýa­ly ha­ky­kat­çy­lar ýaz­ma­sa, baş­ga kim ýaz­syn? Suw­çu­la­ryň üs­tün­den ma­ňa arz ed­ýäň, me­niň üs­tüm­den bol­sa et­ra­ba. Ýe­ri bol­ýa-da, men içim­de ki­ne sak­la­ýan­lar­dan däl. Men ýa­man­ly­ga ýag­şy­lyk bi­len jo­gap ber­ýän.

Baş­lyk Gur­ba­nyň utan­jyn­dan se­si­ni çy­kar­man otu­ran­dy­gy­na, eden işi­ne ökün­ýän­di­gi­ne yna­nyp, özün­den ga­ty ho­şal bol­dy.

6.

Gur­ban baş­lyk bi­len nä­dip hoş­la­şa­ny­nam, nä­dip eý­wan­dan dü­şe­ni­nem bil­me­di. Ol hä­zir di­ňe bir bu adam bi­len hoş­laş­man, öz umyt­dyr ar­zuw­la­ry bi­len hoş­la­şyp­dy.

As­ma­ny bu­lut bü­räp, daş-tö­we­re­gi tüm ga­raň­ky­lyk gap­lap al­dy. Kö­çe bi­len aşak­ly­gy­na bar­ýan Gur­ba­nyň dyz­la­ry saň­ňyl­dap ug­ra­dy. Onuň ýa­dy­na gü­nor­tan­dan bä­ri hiç zat iý­män­di­gi düş­di. Bir­de­nem goý­nu­nyň baş­ly­gyň ýa­ta­gyn­da ga­lan­dy­gy ýa­dy­na dü­şüp, ga­ha­ry gel­di-de, hyr­ra yzy­na öw­rül­di.

Ol da­rak­ly­gy­na ba­syp, go­ýun ýa­ta­ga go­laý­la­dy, ga­py­nyň ag­zyn­da äpet it da­ňyl­gy dur­dy. «Be, ele düş­düm-ow!» di­ýip, içi­ni gep­le­den Gur­ban ýa­ta­ga di­war­dan aşyp bol­jak­dy­gy­na aň ýe­ti­rip, bi­raz ýü­re­gi yn­jal­dy. Ol da­şyn­dan aý­lan­dy-da, yz­ky di­war­dan aşyp, ýa­ta­gyň içi­ne bök­di. Ür­ken go­ýun­lar beý­le­ki di­wa­ra gaç­dy­lar. Item ýe­rin­den tu­rup, üý­rüp ug­ra­dy. Gur­ban bu­ku­lyp, go­huň ýa­ta­ry­na ga­raş­dy.

Ahy­ry it kö­şeş­di. Gur­ban ser­me­nek­läp al saç­bag­ly goý­nu­ny göz­läp ug­ra­dy. Ýö­ne baş­ly­gyň ýa­ta­gyn­da Gur­ba­nyň­ky­dan baş­ga ýe­ne üç sa­ny saç­bag da­ky­lan go­ýun bar eken. Gur­ban öz goý­nu­nyň bi­çi­len­di­gi ýa­dy­na sa­lyp, go­ýun­la­ry bar­lap ug­ra­dy. Ýö­ne içi­ňi ýa­ka­ýyn di­ýen ýa­ly, go­ýun­la­ryň üçü­sem bi­çi­len eken.

It zyn­jy­ry­ny şa­kyr­da­dyp, hyň­ra­nyp iki ýa­na urun­ýar­dy. Aýak ses­le­ri eşi­dil­di. Gur­ban bir bur­ça gy­sy­lyp, gy­myl­da­man dur­dy. Kim­dir bi­ri ýa­ta­gyň de­ňin­den geç­di-de, so­ňam yzy­na do­la­nyp, ýa­ta­gyň ga­py­sy­na go­laý­la­dy. Soň aýak ses­le­ri daş­laş­dy…

Gur­ban maň­la­ýy­nyň de­ri­ni syl­dy. Ol öz goý­nu­ny ahy­ry saç­ba­gyn­dan ta­na­dy. Gur­ban ke­me­ri­ni aýyr­dy-da, goý­ny güýlüp, ha­ýat­dan da­şa­ry çy­kar­dy. Soň özem aş­dy.

It hyr­lap zyn­jy­ry­ny üzäý­jek bol­ýar­dy, onuň se­si­ne tö­we­re­giň äh­li iti ga­har­ly üý­rüp ug­ra­dy. Gur­ban bu­lar ýa­ly işiň ba­şyn­da hiç wagt gö­rün­män­soň, bu işiň ýe­ňil däl­di­gi­ne şu ýer­de dü­şün­di.

Gur­ban ýü­kü­ni ýer­de goý­dy, in­di how­lu­gyp otu­ra­sy iş ýok­dy. Ol goý­nu­ny öňü­ne sa­lyp, kö­çe bi­len aşak­ly­gy­na sy­ryp ug­ra­dy. Ol bär­den ýa­rym sa­gat ozal eg­ni go­ýun­ly ýe­ňil­jek ädim­ler ädip ge­çip­di, ýö­ne in­di bu öň­ki kö­çe däl­di, eg­rem-bug­ram, oýuk-oýuk bo­lup dur­dy.

7.

Gur­ban aýa­gy­ny süý­räp, zor­dan öýü­ne gel­di. Der­we­zäň ga­py­sy­ny ýa­pyp, goý­ny ýa­ta­gy­na sal­dy. How­lu­da ýa­tan it üý­ren ýa­ly et­di-de, çyň­sap, guý­ru­gy­ny bu­laý­la­dy. Sel­bi eý­wa­na çyk­dy.

Ol en­tek ýat­man­dy. Adam­sy­nyň ge­le­ri­ne, bi­ti­ren iş­le­ri­ni aý­da­ry­na ga­raş­ýar­dy. Ol adam­sy keý­pi kök ge­ler öýd­ýär­di, se­bä­bi Gur­ban keý­pi kök­kä düý­bün­den baş­ga­dy — mä­hir­li, gür­rüň­çil, açyk gö­wün­li ada­ma öw­rül­ýär­di.

Sel­bi Gur­ba­na na­za­ry­ny aý­la­dy-da, hiç zat so­ra­man le­gen bi­len iki sa­ny suw­ly taň­ka ge­tir­di, ola­ryň bi­rin­de so­wuk, beý­le­ki­sin­de gyz­gyn suw bar­dy. Ol se­si­ni çy­kar­man adam­sy­nyň ýeň­le­ri­ni çer­me­di.

Gur­ba­nyň gö­zü­ne su­wam, le­ge­nem, onuň ýa­dan aýak­la­ry­ny ýuw­ýan el­le­rem gö­rün­me­di…

Tes-te­ge­lek Gün as­ma­na gal­dy. Ag­şam­ky ýa­gan ýa­gyş üçe­gi, ot­la­ry, agaç­la­ry ýu­wup­dy. Ýap­rak­la­ryň ýü­zün­dä­ki ýa­gyş dam­ja­la­ry al­maz da­şy ýa­ly lo­wur­da­ýar­dy.

Gur­ban öýün­de ýok­dy. Ol daň at­man­ka tä­ze sap­lan pi­li­ni alyp, işi­ne gi­dip­di.

Sel­bi how­la çyk­dy, aý­ry sak­lan­ýan go­ýun­dyr gu­zu­la­ry agyl­dan çy­kar­dy. Ene go­ýun­lar bi­len gu­zu­lar des­si­ne bir-bi­ri­ne ta­rap ok­du­ryl­dy.

Guý­ru­gy­ny yr­gyl­da­dyp, ýa­tak­dan al saç­bag da­ky­lan ga­ra goý­nam çyk­dy. Oňa gö­zi dü­şen ça­ga­lar «Ýa­şa!» di­ýip, ala­gy­ky­lyk bo­luş­dy­lar. Ki­çi­jik gyz­ja­gaz yl­gap goý­nuň ýa­ny­na bar­dy-da, öz saç­ba­gy­ny çö­züp al­dy.