Ikinji hat (Hekaýa)
Ötgür HAŞYMOW,
özbek ýazyjysy
Salam, Zyýada!
Işçiler haýdap işleýärler. Ownuk daşlary getirip ýetişemzok. Ajaýyp! Çölüň merkezinde mekdep binasy gurulýar. Onda birleşigiň işçileriniň bagtyýar çagalary okar. Nähili ajap!
Ynsan balasy dünýä inensoň, özünden soňkulara iň bolmanda ýekeje ýadygärlik goýup gitse ýagşy. Ýaşaýşyň manysy hem şoldur. Bu, elbetde, kakamyň pikirleridi. Ýogsa-da, siz entek ony tanaňzok. Kakam uruşda gezip ýörkä, ejem başga birine durmuşa çykan eken. Men o wagtlar üç ýaşyndaky oglan ekenim… Ejekemiň elinde önüp-ösdüm. Kakam dolanyp gelensoň, ikinji sapar öýlenmedi. Indi düşündim, meniň aladamy eden bolmaly. Gögelelikden saýlananymdan soňra, kakamyň ynamyny ödemekligi äht etdim. Diýseň-diýmeseň şu pille şol ynamy ödeýärmikäm öýdýän. Her hatynda maňa buýsanýandygyny ýaňzydýar. Düňle çöli bossanlyga öwürýändigimize öz ýanyndan monça bolýar, guwanýar. «Siz özüňize heýkel gurýarsyňyz!» diýýär.
…Zyýada! Hatyňyz bu gün hem gelmedi. Owalky hatlarymyň biriniň-de jogabyny almadym. Size näme boldy, Zyýada! …Juda howatyrlanyp ýördüm. Dogrymy aýtsam, Hafyzyň gelendigine begendim. Ol siziň sag-salamatdygyňyzy ýaňzytdy. Bilýärin, gyzlar ýalbartmagy gowy görýärler. Emma hatlarym jogapsyz galsa-da, her gün hat ýazmasam nämedir bir zady ýitirene meňzeýän. Ine, bu gün hem ýatakhana gelen badyma hat ýazmaga oturdym. Iňrik garalyp başlady, çyrany ýakdym. Haty nämeden başlajagymy bilebilmän, köp oýlandym.
Baharyň howasyny bilýärsiňiz-ä! Birdenkä şemal öwüsdi. Äpişgäni tarkyldadyp, şemal depderimi ýokary alagetdin, otagymyň içinde ikibaka alakjady. Şu pille siz bilen bahar aýynda düze çykanymyzda, ýagşa ezilen günümizi ýatladym.
…Ine, häzir hem ýyldyrym çakdy. Ýagyş ýagdy welin, çyra söndi. Näme etjegimi bilmän durkam, çöle ilkinji gelen günüm şem ýakandygym ýadyma düşdi. Stolumyň tahyllaryny dörjeläp başladym. Teý-ahyr dört barmak ýaly şem tapdym. Onuň öçügsi şöhlesinde hatymy dowam etdirýärin.
Men hat ýazýaryn, şem bolsa özüniň näzik diljagazy bilen şu setirleri ýalap-ýalap guradýardy.
Hatym şu ýere ýetende, äpişgeler tarkyldady. Uzyn deregiň depesinde ýyldyrym çakdy. Onuň ýiti şöhlesi otagymy ýagtylandyrdy. Emma ýyldyrymyň şöhlesi dessine gaýyp boldy. Şem bolsa jyzyrdap-jyzyrdap ýanyp dur. Häzir maňa şol ýiti ýyldyrymdan ötri, ýanyp gutaňkyrlap barýan ejiz şemjagaz müň kerem ýagşy…
…Söýgi ynsana durmuşda öz ýoluny tapmaga ýardam berer eken. Hafyz meni «arabakeş» diýip kemsidenden soň, size çöle gitmekçidigimi ýaňzydypdym.
Ýadyňyzdamy, şol güni ýagyşdan gaçyp, demirýolçularyň kümesine giripdik-de, uzak-uzak gürrüň edipdik. Çöle gitjegimi eşidip geňirgendiňiz. Göwnüme bolmasa, ilkibada ynanmandyňyz. Emma biz birek-biregiň ýagdaýyna beletdik. Walla, sizi terk edip gitmek maňa-da ýeňil-ýelpaý iş däldi. Emmaki şeýle bolaýmalydy… Siz razy bolduňyz. Kakam hem rugsat beripdi. Diňe iş ýerimde biraz işlemelidigimi aýtdylar.
Göwnüçökgün halda, ýarygije öýe barýardym. Gar tozgalap ýagyp durdy. Asmandan üzülip düşýän «towuk perleri» ýaly tozgajyklar ýere golaýlaberende towlanjyrap, bolmajysy bolýardy. Birdenkä-de, hamana, gar tozgajyklary ýolçyralaryndan gaçyp gutulmakçy bolýan ýaly, ýere gonýardylar. Soňky tramwaýlar ýöräp barýardy. Kimsesiz köçelere sowuk ümsümlik aralaşan ýaly.
Pastkam köçesinden çykyp, çepe öwrülenimem şoldy welin, bir adamyň ýoluň gyrasynda ýatandygyna gözüm düşdi. Geň galdym. Saklandym. Ylgap bardym-da, boýnundan tutup ýokary galdyrdym. Ýüzüni çyra gönükdirenimden soňra, ýene diwara söýedim. Bu — Hafyzdy. Edil düýn meni kemsiden, maňa hum ýaly çişen Hafyzdy.
Maşynyma mündüm. Elli ädim ýaly ýöränimden soňra saklandym. Henizem gar ýagyp durdy, sowuk şemalam öwüsmek bilen ber-başagaý. Göz öňümde ýene Hafyz göründi… Galyň eşiginiň, hatda köwşüniň içine çenli gar giren eken. Gulak-burunlary gyzarypdyr. Kellesinde başgaby-da ýok…
Maşynymy öwürdim-de, Hafyzy söýäp giden ýerime geldim. Hafyzy göterip, yzdaky oturgyja mündürdim.
Kakam howatyrlanyp, teý-ahyr ymyzganypdyr. Bizi görüp, ol biraz düýrükdi.
— Bu kim?
Pyşyrdap:
— Dostum — diýdim. — Ömrümde bu ýagdaýda görmändim. Bilmedim näme bolupdyr bu sapar…
Kakam ahmyrly şekilde başyny ýaýkady. Hafyzyň eşiklerini çalşyrdym. Üstüni ýorgan bilen örtdüm.
Ertesi Hafyz günortana golaý ukudan oýandy. Hyrkyldap:
— Suw-w-w — diýdi.
Suw içip boldy-da, başyny ýassyga goýberdi. Gözüni çalaja açyp, petige seredip ýatyşy şoldy welin, böküp ýerinden turdy. Hatyrjemlik bilen:
— Arkaýyn ýatyberiň! — diýdim.
Hafyzyň dodaklary bürüşdi:
— Meni nirä getirdiň? Üstümden güljekmidiň? Men saňa masgarabazmy?
Ol ýene birnäçe artykmaç sözleri madyrdady. Heniz ömrümde olar ýaly hapa sözleri hiç kimden eşitmändim. Gowy ýeri, irden kakamyň işe gidendigidi. Gyryljyk sesim bilen:
— Sizde wyždan barmy, Hafyz? — diýdim.
— Gowuja wyždan görkezerin men saňa!
Hafyz howlukmaç geýindi-de, alakjap çykyp gitdi. Bu hakynda oýlamazlyga dyrjaşsam-da, günboýy keýpime sogan dogralan ýaly ahwaldadym.
Aradan bir hepde geçendir ýa geçen däldir welin, hakykatdan hem, Hafyz meniň bilen «egri oturyp, dogry gürleşdi».
Her gün agşamara teatryň öňündäki awtoduralgada ulagymy goýardym-da, naharhanada garbak-gurbak edinerdim. Bir gün naharhanadan çyksam, Hafyz bosagada duran eken. Ol meni gözi bilen ugratdy. Men bolsa ulagyma mündüm-de ötägitdim. Bu ýagdaý ýene, ertesi-de gaýtalandy. Üçünji gün diýlende, naharhanadan çykyp, maşynyma münenimem şoldy welin, Hafyz hem mündi. Ýüzüni ajadyp:
— Koýluga sür! — diýdi.
— Şäherden daşyna çykmak mümkin däl. Wagty dolansoň awtoduralga baryp, ulagymy tabşyrmaly.
— Gorkma, sen ýaly çagaň tumşugyny bulap, abraý gazanmak niýetim ýok. Sürüber.
Şu sözi üçin ony jähennemiň düýbüne çenli alyp gitmäge razy bolupdym.
— Bolýar!
Ulagym asfalt ýoldan uçup barýardy. Ýolçyralaryň şöhlesi başym üzre pyrlanyp başlady. Maňlaýymyň öňündäki kiçijik aýna seretdim. Onda birinji gezek duşuşanymyzdaky görnen siziň keşbiňiz däl-de, tersine, ajan hamyr ýaly Hafyzyň kinaýaly ýüzi görnüp dur. Ony ulagymdan süýräp diýen ýaly düşürip hem bilerdim, emma neýläýin, men alaçsyzdym. Çünki men häki bir ýönekeý arabakeşdim. Hafyzyň möhümini bitiräýmelidim…
Ahmyrly gözlerimi bir ýola ýumup açdym. Hyýalymda ýene siz janlandyňyz. Siz henizem göz öňümde şol sadalygyňyz bilen ýylgyryp durduňyz…
Koýluga golaýlaberenimizde, deňimizden «Ýeňiş» atly ulag ozup geçdi-de, çepe öwrüldi. Häliden bäri ol yzymyzdan gelýärdi welin… Näme üçindir, Hafyz hem gulagyma pyşyrdap diýdi:
— Çepe!
Ulagyň badyny saklamazdan, kesgin buruldym. Iki tarapy-da boýy uzyn derekli köçeden gidip barýardyk. Bizden uzagrakda bir ulagyň yzyndaky çyralary gyzaryp göründi. Golaýlanymyzda, köpriniň üstündäki duran ulagyň hälki «Ýeňişdigine» göz ýetirdim. Köprüde säginmeli diýen zat barmy? Yzly-yzyna ulagyň duýduryş sesine basdym.
Hafyz bilegimden tutdy-da, kikirdäp güldi.
— Bes etsene! Gygyldadyp nätjekdiň?!
Oňa seretmezden, ýene duýduryş sesine basdym. Bu gezek Hafyz iki bilegimden tutdy.
— Hany, düş maşyndan!
Ýok, düşmedim. «Ýeňşiň» gapysy açyldy. Ulagymyň çyrasyndan gözüni penalap, galyň eşiginiň ýakasy galdyrylan bir uzynak ýigit gelýärdi. Tanadym. Bu — Hafyz bilen siziň öýüňize myhmançylyga baran ýigitdi. Ol gyssanmazdan gelip, ulagymyň çep gapysyny açdy. Ikisi meni süýräp düşürdiler. Ana, şonda Hafyz näme üçin meni bu ýere getirendigine düşündim.
Hafyza gahar eden bolup, bu ýere gelenime ökündim. Häzir olardan her hili mojuklyga garaşybermelidi.
Uzynak egildi-de, ýüzüme seretdi.
— Batyr diýýäniň şumy, häli! Munyň nämesi batyrmyş!
Hafyz galyň eşiginiň jübüsine ellerini salyp, kikir-kikir güldi. Sesini peseldip:
— Maňa seret! — diýdi. — Bolýa, biz seni ýençmeris. Emma bu günden başlap, ätjek ädimiňi bilipjik bas… Özüňe meňzeş arabakeşleriň ýüzüsiniň başyny aýlasaňam işim ýok. Ýöne gül deý ýyllykdaş gyzymyza göz dikseň… Hafyz dişlerini gyjyrdadyp, sözüniň üstüni ýetirdi. — Zyýadadan uzakda gezgin, düşündiňmi?
On ädim uzakdaky köpriň aşagyndan buzlary parçalap, akyp ýatan ýaba seretdim. Tolkunlaryň ýüzünde dolan Aý galkyp durdy. Birdenkä göz öňümde siz janlandyňyz. Pikirlerim röwşen, aýdyň boldy welin, özümi şeýlebir şadyýan, ýeňil duýdum…
…Eh, Zyýada, Zyýada! Häzir bular meniň nämäni oýlaýandygymy, kim hakynda pikir edýändigimi bilsediler… Men aýnadan sadalyk bilen seredip duran sypaýy keşbiňiz hakynda pikir edýärdim. Şol nurly seýilgähi, ikimiziň aýdyň gijede seýil eden kölümizi, süýnýän ýyldyzlar bilen arassa asmany oýlaýardym: özümiň lenç edip gaýtalan sözlerimi ýatlaýardym: «Zyýada, meňki siz! Sizi hiç kime bermerin». Häzir men şol sarymtyl gapyňyzy, hamsuwag edilen diwara ýaplanyp duran kümüş ýaprakly igdäni oýlaýardym… Ilkinji gezek gursagyma başyňyzy goýanyňyzda, gözüme inen gözýaşlarymy oýlaýardym. Garşymda duran Hafyz-da, uzynak ýigit hem gözüme görnenokdy. Göz öňümde diňe siz durduňyz…
Hafyz süýem barmagyny eňegime ýetirip, yzly-yzyna siltedi:
— Düşündiňmi?
Men onuň gözlerine köp seretdim. Ýok, bu gözlerde gazap däl, howatyr bardy. Ol meni gorkar, ötünç sorar, ýalbarar diýip oýlasa-da, howatyrly iki gözi töweregindedi.
Geň galýan, näme üçindir, birdenkä telbeler ýaly gülüp başladym. Garalan süňk ýaly deregiň şahalarynyň şygyrdysy hem, şuwwuldaýan şemal hem eşidilenokdy. Meni gorkuzjak bolýan Hafyz hem, onuň ýarany-da derrew nirädir bir ýere sumat boldular…
Gözlerime ynanman, haýranym hekgerdi. «Ýeňşiň» ugrap barýandygyny aňladýan janagyryly sesini eşidip, özüme geldim. Köpriniň üstünde — maşynyň garşysynda duran arabadaky ýaşuly ýolda maşyn goýandygy üçin «Ýeňşiň» sürüjisine käýeýärdi. «Ýeňiş» uly şowhun bilen yzyna öwrüldi-de, şäher tarapa ýazzyny berdi. Ýaşuly hem gaharyna bäs gelmän, ökjeli ädigi bilen eşegiň türresine taýly gezek depdi. Soňra ümsümlik aralaşdy. Derekleriň üstündäki gargalaryň sesleri-de sem boldy…
Şondan bäri Hafyzy görmändim. Geň galaýmaly, ol çöle gelen güni, owaly bilen maňa sataşaýmazmy! Meni görüp, ulagymdan düşjek bolandygy, ýolboýy biragyz söz diýmändigi, birleşige maşynyň gidýändigini howatyrlanyp sorandygy, gepiň külesi, utanjyndan ýaňa menden gaçmagynyň düýp sebäbi-de şoldy. Ýalňyşmasam, ol Batyr menden ar alar diýen pikirde ýaşan bolmaga çemeli.
Aslynda-ha, bu pikir hyýalyma-da gelmändi.
