«Är-aýalyñ urşy — ýaz gününiñ ýagşy» / satiriki sahna
"Är-aýalyñ urşy — ýaz gününiñ ýagşy" / satiriki sahna
— Heleý, a … aý heleý!
— Näme, garamañlaý?! Heleýden başga bilýän sözüñ ýokdur, sen garamañlaýyñ!
— Gady-gudyñy az et-de, kündüge ýyly suw guý! Namaz wagty ýetip gelýär, synja kylmaly.
— Heleý … heleý, ýumşuñy etmeli bolsa men gerek, nahar-nowa etmeli bolsa men gerek, çaý-çörek bermeli bolsa men gerek, hamyr ýugrup, çörek bişirmeli bolsa ýene men gerek. Näme meniń janym demirdenmi?! Garamañlaý!
— Küpürsime heleý, heleýiñ ikinji tañrysy äri bolýandyr, äri…i! Äriñe gygyrsañ, Hudaýa gygyrdygyñdyr. Hudaýa gygyrdygyñ o dünýäñi ýakdygyñdyr.
— Hä-ä… şormañlaý. Tapdyñ-a sen bahanañy! Men-ä tam-a oklajak, özüñ-de jennetiñ töründe oturjak! Belanyñ gatysyny oturarsyñ jennetiñ töründe! Haýsy bir garamañlaýa jennetiñ töri ýetsin! Bolşuñ şü bolsa, jennetiñ garasyny görmäni geçersiñ!
— Sen heleý, gowja bol! Aýal bilen erkek des-deñ diýen, öñki sowet döwrüñ geçendir. Köki çüýrük döwletiñ indi gaýdyp gelmeze gidendir. Asyl öwrülip geljek gümany bolmaz. Biz indi gadymy däp-dessurymyza eýe bolduk. Bi bagty erkeklere garaşsyz döwletimiz berdi!
— Wah-eý, kelläñ gurasyn… kellesi guramyş! Çalaran başyñdan it gara günüñ bar, pañkelle-e diýsäni! Garaşsyzlygyñ aýallara beren bagty erkekleriñkiden birjik-de kem däldir, artyk bolsa artykdyr. Eneler — ene topraga deñelýär ahyryn! Jan ýaly Watana deñelýär ahyryn! Ene toprak ynsanlary saklaýar. Ene nesil önderýär. Zenanlaryñ bagtyna düşünmeýär jiriñkelle diýsäni!
— Pahak… pahak… pahak, o dünýesini ýakd-ow bi heleý! Gadymy… däp-dessurymyzy öwrüp aldyk diýenime düşünmeýärsiñ. Yslam dininiñ şerigat kadasyny öwrüp alduk diýdigim-ä meñ! Sen heleý, şol kanuny öwren! Oña boýun eg! Şerigata ýüregiñ bilen ynan! Ony pygamberler döredipdir ahyryn! Şerigata ynanmasañ, Hudaý tutar, Hudaý tutmuş!
— Hudaýyñ kimi tutjagyny içiñ bilip durandyr! Sen ýaly garamañlaýy tutar, Ýaradan Biribarym! Iýip-içip arkan düşüp ýatany tutar. «Ýatan öküze — iým ýok» diýipdir könelermiz. Hakyny gözleseñ, saña çaý-çörek bermeli däl. Men ony edemok-da.
— Ha… aý heleý-heleý, öte geçýäniñ-ä özüñ-de bilip duransyñ! Otuz ýyl gara nebide bulaşanym ýadyña düşenog-ow señ! Alagarañkyda gidip, gijäniñ bie mahaly gelýänimi eýýäm unudypsyñ-ow sen! Näçe işlesek-de, şol öñki garyplygyma galdym. Zordan garagünümo doladym. Ýaş gaýdan aoñ göwnüñ ýene-de işletjeksiñ, belanyñ gatysyny işledersiñ sen! Galan ömrümi ap-arkaýyn arkan ýatyp ötürjek. Ýalançy dünýä iki gelmejegim-ä belli.
— Eliñde kör-köpügiñ-ä ýok! Göwnüñ keçe-küçäni, goş-golamy satjaksyñ. Belanyñ sapynu satarsyñ! Aýrylyşaryn weli satdyrmaryn. Satdyrmajagym-a hakdyr.
— Salaty, sen başyma çykja-gow! Satdyrman-satdyrman, bi zatlary atañ öýüñden-ä getireñok! Meniñ gazanjym. Men bi zatlary görüme alyp gitmejegim-ä belli. Heleýi ýumruk ýeñýändir, ýumruk! Kempaýyña bir goýaryn weli, ýatarsyñ togalanyp!
— Hany, goýup bilşiñe goý, hany! Tapdyñ-a ýerde ýatan naçary!
— Ba-ha, indi gyjalat berip başlad-ow bi heleý! Türkmeniñ ata-babasynyñ gyjalaty çekeni ýokdur. Onda-da heleýden. Men-de ölinçäm heleýiñ gyjalatyny çekmerin. Me goýmasa, me goýmasa, tañrytaýakly heleý diýsäni!
— Ýumrugyñy sanap ur! Sendäki ýürek mende-de bardyr.
Ol süpürginiñ sag tarapy bilen ýelmäp başlady. Adamsynyñ ýüzüni pişik dyrnaçaklan ýaly etdi. Galmagala daşardan goñşusy gygyryp geldi.
— Haý, duraweri, goñşy, saklanaweri! Şeýtanyñ ugruna gitmäweri! Ol-a et bilen deriniñ arasynda orun alandyr.
Goñşusy olary aralady.
— Inha-da, goñşy meniñ günüm! Tañry gün berse ýa käýişmeli, ýa-da uruşmaly.
— Beter beýle-de däldir-de goñşy. «Är-aýalyñ urşy — ýaz gününiñ ýagyşy» diýipdirler köneler. Adamyñ ýassykdaşyñ ahyryn, bir ýorgana girersiñ weli, ýaz gününiñ ýagyşyna meñzärsiñiz.
— Wah, goñşy, içimi ýakmasana! Näçe ýyldyr bir ýassyga baş goýmany ýörenimize. Sen ýaly aýda-annada keýwany diýse, göwnüm galkynjak. Ökjäm ýeñlejek. Özüm monça boljak. Daşary çyksa-da heleý, içeri girse-de heleý, ýumuş buýrsa-da heleý, heleýden başga agzyndan oñly söz çykanog-a! Bar bilýäni heleý-dä! Onsoñ nähili oñuşjak şü biläni?! Aýrylyşmasam boljak däl, goñşy! Gulagym bir dynç bolsun, goñşy!
— Beý, diýmäweri, goñşy! Ikiñiz-de altmyşy arka atdyñyz. Aýrylyşyp ile nähilik çykjak?!
— Üf… f… f, bilmedim-dä goñşy. Aýrylyşsam gowy bolsa gerek! Garabaşymy çara bilmesem, özümden göreýin. Sudlaşmaly-da bolsa sudlaşjak. Garaz aýrylyşjak.
Başyny aşak salyp, hum ýaly çişip duran çalkelle başyny galdyrdy.
— «Heleýde akyl bolmaz, eşekde sekil» diýenleri-dä! Şerigat kadasyna görä, heleý aýrylşaýyn diýip, aýrylşyp bilmeýär. Äri molla-müfti çagyryp, üç gezek talak diýip, talak hatyny bermese, nika bozulmaýar. Nika är-aýaly ömürlik biri-birine baglaýar. Sud kim bolupdyrn musulmanyñ däp-dessurynyñ ýanynda. Sud söñ dörän zad-a. Ata-babalarymyz sudlaşyp aýrylyşypmy näme? Öñküler ýedi pyşdyna çenli bilipdirler. «Ýedi arkasyny bilmedik, ýetimligiñ» nyşany diýip, pederlerimiz aýdyp gidipdirler ahyry. Ýedi arkañy bileniñden soñ, zakys-pakys nämä gerek! O zatlar soñ dörän zatlar-a.
— Beýtmäñ, goñşy, häziriñ özünde ýaraşyñ! Men töwella edýärin! «Töwellany almadyk — baýnamaz» diýeni bar köneleriñ.
— Aý, hawwa-da! Gara saçly molla eýder-beýder ýeñer diýenleri dogry-da! Ýüregime daş salyp, ýeñilenimi Hudaýyñ ýanynda boýun alaýyn. Keýwany diýmelem bolsa diýeýin.
— Ine, munyñ bolar, goñşy! Töwellamy aldyñ, Tañryýalkasyn!
(Är-aýal ýaraşdylar. Buza dönen ýüzler açyldy. Mylgyrşyp bir-birine bakdylar).
Tatar ÜÝŞMEKOW. Satiriki hekaýalar
