Ir ýe­tiş­ýän mi­we

Ir ýe­tiş­ýän mi­we Ir ýe­tiş­ýän mi­we 2025-03-24 5 Facebook Twitter Pinterest WhatsApp

    Türk­men te­bi­ga­ty­ny ýe­ne-de ýaz pas­ly gur­şap al­dy. Bu pas­lyň gel­me­gi bi­len ow­lak-gu­zu­la­ryň se­si, gül-gü­lä­lek­li ýa­şyl ýaý­la­lar, agaç­ly we ot­ly meý­dan­lar te­bi­ga­ta tä­ze­çe öwüş­gin çaý­ýar. Türk­men top­ra­gyn­da il­kin­ji ýe­tiş­ýän mi­we tu­da­na ha­sap­lan­ýar. Ir­ki dö­wür­ler­den bä­ri ös­dü­ri­lip ýe­tiş­di­ril­ýän bu aga­jyň peý­da­sy sa­nar­dan köp­dür. Türk­me­niň mil­li aga­jy­na öw­rü­len tu­duň ata Wa­ta­ny Gü­nor­ta Azi­ýa ha­sap­lan­ýar. 4-5 metr­den 18 met­re çen­li ara­lyk­da ös­ýän bu aga­jyň, esa­san, ak (mo­rus al­ba), ga­ra (mo­rus nig­ra) we gy­zyl (mo­rus rub­ra) reňk­li mi­we ber­ýän üç gör­nü­şi has köp ýaý­ran­dyr. Şä­her­ler­de be­zeg aga­jy hök­mün­de tu­duň mi­we ber­me­ýän uly ýap­rak­ly gör­nü­şi hem ekil­ýär. Tu­duň ýap­ra­gy pi­le gur­çu­gy­ny idet­mek­de, aga­jy türk­men mil­li saz gu­ral­la­ry­ny hem-de aş­ha­na gu­ral­la­ry­ny ýa­sa­mak­da peý­da­la­nyl­ýar. Alym­la­ryň bel­le­me­gi­ne gö­rä, tut aň­sat ke­sel­le­me­ýän we gur­çuk­la­ma­ýan iň sag­dyn agaç­la­ryň bi­ri bo­lup, or­ta­ça 100 ýy­la çen­li ýa­şa­ýar. Ga­by­gy süýt­li bu agaç az ideg ta­lap ed­ýär. In­jir­ler maş­ga­la­sy­na de­giş­li bo­lan tut aga­jy di­ňe bir Azi­ýa­da ýaý­ra­man, eý­sem, dün­ýä­niň beý­le­ki se­bit­le­rin­de hem ös­dü­ri­lip ýe­tiş­di­ril­ýär.
    Tu­duň mi­we­si­ne tu­da­na di­ýil­ýär. Adam sag­ly­gy üçin örän peý­da­ly bo­lan bu mi­wä­niň dü­zü­min­de şe­ker, ug­lewod, ýag, pro­te­in, A, B, C, E, K wi­ta­min­le­ri, kal­siý, de­mir, mag­ne­zi­ýa, fos­for, kal­siý, nat­riý, si­map ýa­ly mi­neral­dyr mad­da­lar sak­lan­ýar. Tu­duň 3-5 san­ti­metr uzyn­lyk­da­ky maý­da­jyk dä­ne­li mi­we­si­niň süý­ji ta­ga­my we özü­ne mah­sus hoş­tap ysy bol­ýar. Tu­da­na, esa­san, ter­li­gi­ne iýil­ýär. Kä­te bu mi­we kä­bir ta­gam­dyr süý­jü­lik­ler taý­ýar­la­ny­lan­da hem go­şul­ýar. Şeý­le hem on­dan to­şap gaý­na­dy­lýar. Uzak wagt­lap sak­la­mak üçin bol­sa gu­rady­lan gör­nüş­de ýyg­na­lyp go­ýul­ýar. Gu­ra­dy­lan tu­da­na içe­gä­ni aras­sa­la­ýar we ga­naz­ly­ga gar­şy peý­da­ly se­riş­de bo­lup hyz­mat ed­ýär. Der­man se­na­ga­tyn­da tu­duň ýap­ra­gy, mi­we­si, ga­by­gy we kö­ki der­man­dyr de­ri­ni ti­mar­laý­jy se­riş­de­le­ri taý­ýar­la­mak­da ula­nyl­ýar. Se­na­gat önüm­çi­li­gin­de we se­net­çi­lik­de tu­duň çe­ýe nert çy­byk­la­ryn­dan çe­lek­dir se­bet­ler, sow­gat­lyk önüm­le­ri hem ýa­sal­ýar.

    Döwlet MEREDOW,
    Türkmen döwlet binagärlik-gurluşyk institutynyň talyby.

    Çeşme: zamanturkmenistan.com.tm